Γράφει ο Νατσιόπουλος Δημήτρης

Αρκετός κόσμος ρωτάει εμάς τους οικονομολόγους(εν “δυνάμει”,μη βαράτε) αν γνωρίζουμε πραγματικά τι συμβαίνει στην οικονομία. Αν όντως αυτά που διδασκόμεθα στα έδρανα είναι επαρκή ούτως ώστε να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε τι γίνεται στην χώρα μας και στον κόσμο και κατά συνέπεια αν είμαστε πράγματι σε θέση να αναλάβουμε μέτρα για να περιορίσουμε την κρίση. Κάπως έτσι γεννιέται και το εύλογο ερώτημα της ύφεσης. Τι είναι ύφεση; Πώς προκύπτει; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί με τους οποίους παραλύει την οικονομία; Είναι ένα μέσο επιβολής οικονομικής δικτατορίας ή είναι απλώς η συνέπεια των λανθασμένων πολιτικών επιλογών των εκάστοτε κυβερνήσεων; Και αν αποτελεί σύμπτωμα και όχι την ασθένεια αυτή καθ’αυτή, τότε από που πηγάζει;

Τέτοια ερωτήματα γεννιούνται πρωτίστως σε όσους δεν έχουν επαφή με το αντικείμενο της οικονομίας. Στον απλό καθημερινό άνθρωπο που θα ανοίξει την τηλεόραση και θα πέσει τυχαία στους “Αταίριαστους” και θα ακούσει την λέξη μαζί με άλλες όπως “ανάκαμψη”, “μεγέθυνση” και “επικουρική σύνταξη”. Θα μου πείτε, γιατί αυτό; Δεν ξέρω πραγματικά να σας απαντήσω και σίγουρα δεν ισχύει το ότι είμαστε στα “χαμένα” , απλώς επειδή πρόκειται για το γνωστικό μας αντικείμενο θεωρούμε δεδομένες κάποιες έννοιες και επιζητούμε την εξειδίκευση που θα μας ξεχωρίσει “γνωστικά” από τον απλό καθημερινό πολίτη. Και εκεί είναι συνήθως και το φαινόμενο που παρατηρείται όταν πολλοί οικονομολόγοι και φοιτητές οικονομικής επιστήμης ερωτηθούν να αποδώσουν έναν απλό ορισμό της ύφεσης, της κρίσης ή να αναλύσουν τις πτυχές των φαινομένων αυτών, συνήθως στέκονται αμήχανοι ή πλατειάζουν υπερβολικά γύρω από το θέμα χωρίς να μας δίνουν έναν ξεκάθαρο λόγο.

Αυτή την αμηχανία συνάντησα και εγώ όταν ήμουν στο πρώτο έτος της σχολής Οικονομικών και ρωτήθηκα από έναν συγγενή μου να του ξεκαθαρίσω γιατί μας συμβαίνουν όλα αυτά και γιατί επαλειμμένα δεν μπόρεσε καμία κυβέρνηση να δώσει μια λύση; Έκτοτε αναζητώ μανιωδώς τον τρόπο να εκλογικεύσω τα κακώς κείμενα της ελληνικής οικονομίας και το πως αυτά διαμορφώνονται σε κάποιο βαθμό και από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Για να φτάσω όμως στο τι οδηγεί την οικονομία σε συρρίκνωση κάτω από τα σκέλια της ύφεσης και πως αυτή η κρίση αντιμετωπίζεται με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, θα έπρεπε πρώτα να ορίσω και να μελετήσω την ίδια την ύφεση και πως αποκρυσταλλώνονται οι συνέπειες της στην πραγματική οικονομία.

Έτσι, αναπόφευκτα φτάνουμε σε αυτό που υπάρχει πριν το νήμα, πριν το κουβάρι. Γιατί όταν φτάνεις στο κουβάρι, έχεις να κάνεις με μια παγιωμένη κατάσταση. Το origin αυτής της κατάστασης ωστόσο βρίσκεται πολύ έξω από το περιβάλλον του κουβαριού.

Τι είναι λοιπόν αυτή η ύφεση; Συνήθως πολλοί από εμάς ταυτίζουμε την κρίση με την ύφεση. Πρόκειται για μια λογική πλάνη που υπό το βάρος της καθημερινής απλοϊκής(και όχι απλουστευμένης)  ενημέρωσης από τα ΜΜΕ τείνουν πολλοί άνθρωποι να ενστερνιστούν. Για να προχωρήσουμε παρακάτω λοιπόν θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως άλλο πράμα είναι η ύφεση και άλλο η κρίση. Θα μπορούσαμε να πούμε μάλιστα ότι η ύφεση είναι η κατάσταση στην οποία οδηγείται μια οικονομία μετά από πολλά χρόνια κρίσης. Αλλά για να μιλήσουμε σταράτα, τι είναι αυτό που συμβαίνει όταν μια οικονομία βρίσκεται σε κρίση; Με πολύ απλά λόγια, όταν το ΑΕΠ (Το σύνολο των τελικών αγαθών που παράγονται σε μια οικονομία στη διάρκεια ενός έτους)  αρχίζει να επιβραδύνει την αύξηση του, τότε διανύουμε την φάση της μετάβασης από την άνθιση στην ύφεση.

Επομένως, όταν υπάρχει ύφεση καταλαβαίνουμε πως το ΑΕΠ αρχίζει να μειώνεται. Πρόκειται στην ουσία για την τελική συνέπεια της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, επειδή απευθυνόμαστε σε όλους τους ανθρώπους δεν μπορούμε απλώς να παραμείνουμε σε μια διαπίστωση με επιστημονικούς όρους. Έτσι,τι είναι αυτό που συμβαίνει σε μια οικονομία όταν βρίσκεται σε ύφεση;

Στην ουσία όπως ένας εγκέφαλος αποδιοργανώνεται όταν πάσχει από κατάθλιψη, έτσι και στην ύφεση διαταράσσεται η ομαλότητα του οικονομικού κύκλου(Επιχειρήσεις,Νοικοκυριά,Παραγωγοί). Πιο συγκεκριμένα, αρχικά μειώνεται η αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών, δηλαδή η δυνατότητα τους να αγοράζουν περισσότερα προϊόντα. Έτσι περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα και μειώνεται η κατανάλωση τους. Αυτή η μείωση της κατανάλωσης οδηγεί τις επιχειρήσεις να μειώσουν την παραγωγή τους, αφού όταν οι καταναλωτές δεν αγοράζουν έτοιμα προϊόντα αυξάνονται τα αποθέματά τους και έτσι περιορίζουν την διάθεση νέων προϊόντων για να μην συσσωρευτούν περισσότερα απούλητα προϊόντα. Αυτή η μείωση της παραγωγής οδηγεί ένα μέρος του εργατικού δυναμικού αναπόφευκτα στην απόλυση, αφού πλέον δεν κρίνονται απαραίτητοι για το μέγεθος της μειωμένης παραγωγής. Έτσι αυξάνεται η ανεργία και οδηγούμαστε στην φάση όπου περισσότερα νοικοκυριά πλέον μειώνουν αισθητά την κατανάλωση τους ενώ αρκετά τείνουν πλέον να συσσωρεύουν χρέη και υποχρεώσεις που δεν μπορούν να αποπληρώσουν. Στην ίδια περίπου κατάσταση βρίσκονται και οι επιχειρήσεις, οι οποίες παρουσιάζουν ελλείμματα, δυσκολεύονται να αποπληρώσουν παλαιότερες υποχρεώσεις ενώ περιορίζεται αισθητά και η πρόσβαση τους σε καινούργια ρευστότητα μέσω ξένων κεφαλαίων.

Σε αυτό το περιβάλλον απαισιοδοξίας και αβεβαιότητας οι τιμές των προϊόντων και τα επιτόκια δανεισμού είναι χαμηλά, καθώς η ζήτηση είναι περιορισμένη. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος μείωσης της ζήτησης, της απασχόλησης και του εισοδήματος ενώ αυξάνονται εκθετικά η ανεργία, οι πτωχεύσεις, και η συρρίκνωση του ΑΕΠ. Σε κρατικό επίπεδο, δεν αποδίδονται οι συντάξεις στην ώρα τους, πολλές φορές περικόπτονται, ενώ σημαντικές είναι οι ελλείψεις που παρουσιάζονται σε πολλούς κλάδους του δημοσίου, όπως είναι η υγειονομική περίθαλψη,η παιδεία κλπ. Βέβαια σε αυτή την περίπτωση, η κωδική λέξη είναι “φορολογία” στην οποία έχω αναφερθεί εκτενώς σε παλαιότερα άρθρα.

Έτσι απλουστευμένα μπορούμε να έχουμε μια ιδέα για το τι συμβαίνει σε μια οικονομία όταν βρίσκεται σε ύφεση. Αφού λοιπόν αποκωδικοποιήσαμε το σύμπτωμα, έχουμε πλέον την δυνατότητα έτσι απλουστευμένα να ερμηνεύσουμε και την ασθένεια,την οικονομική κρίση δηλαδή, τις αιτίες της και τους τρόπους αντιμετώπισης. Εκ πρώτης άποψης φαίνεται για μια τρομακτική κατάσταση που είναι ιδιαίτερα επιζήμια για ένα έθνος και τον λαό του. Και πράγματι είναι.  Ωστόσο, δεν πρέπει να μας διαφεύγει η περίφημη ρήση του Αμερικανού Προέδρου Τζων Κέννεντυ την περίοδο της κρίσης των Πυραύλων στην Κούβα πως  “Στα Κινέζικα, η λέξη «κρίση» γράφεται με δύο γράμματα. Το ένα σημαίνει κίνδυνος και το άλλο σημαίνει ευκαιρία.“