Γράφει ο Χρήστος Κατσέας

Τα πρόσφατα γεγονότα έχουν δείξει ότι κάποια μορφή διαίρεσης στη Συρία είναι όλο και περισσότερο δυνατότερο να συμβεί. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, η κύρια συριακή κουρδική παράταξη, η Ένωση Κόμμα Δημοκρατίας (PYD), δήλωσε μια ανεξάρτητη ομοσπονδιακή περιφέρεια, στις περιοχές που ελέγχουν οι κούρδοι στο βορρά.

Η απόσυρση της Ρωσίας με τη πλειοψηφία των δυνάμεων της, φαίνεται να επιβεβαιώνει, ότι η επανάκτηση του ελέγχου από το καθεστώς Άσαντ σε όλη τη χώρας δεν ήταν ποτέ στόχος του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ενώ οι εκπρόσωποι τόσο από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ σήμερα αναφέρουν ότι μόνο οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των Σύρων μπορεί να αποφασίσουν σχετικά με το εάν η χώρα θα υιοθετήσει ένα ομοσπονδιακό σύστημα, οι δηλώσεις των τελευταίων εβδομάδων από την αμερικανική και τη ρωσική ηγεσία αφήνουν να εννοηθεί ότι μια ομοσπονδιακή λύση θα μπορούσε να τεθεί στο τραπέζι των συνομιλιών της Γενεύης. Ο αποκλεισμός του PYD από τις συνομιλίες της Γενεύης είναι εν μέρει και υπεύθυνος για τη μονομερή διακήρυξη ανεξαρτησίας της ομάδας των Κούρδων.

Η ρητορική άρχισε στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας για την εφαρμογή της κατάπαυσης των εχθροπραξιών. Στα τέλη Φεβρουαρίου, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι δήλωσε ότι.. «μπορεί να είναι πολύ αργά για να κρατηθεί στο σύνολό της η Συρία αν περιμένουμε πολύ περισσότερο». Και ότι, αν το καθεστώς Άσαντ αρνηθεί να μιλήσει για μια μεταβατική κυβέρνηση, στη συνέχεια.. «υπάρχουν σίγουρα οι επιλογές του Plan B που εξετάζονται».

Στις αρχές Μαρτίου η ρωσική θέση τέθηκε ενώπιον, όταν ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης ανέφερε ότι δεν θα είχε αντίρρηση σε μια ομοσπονδιακή Συρία εάν αυτό επρόκειτο να βγει από τις ειρηνευτικές συνομιλίες. Αυτές οι υποδείξεις του αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο κάποιο είδος διαίρεσης της Συρίας, και έχουν στείλει ένα ισχυρό μήνυμα.

Επειδή οι ευαισθησίες σχετικά με το θέμα είναι τόσο ισχυρές στην περιοχή, η πρόσφατη πολιτική ρητορεία για φεντεραλισμό και διάσπαση στη Συρία, είναι πιθανό να είναι ένας ακόμη παράγοντας που συμβάλει εναντίον της επιτυχίας των ειρηνευτικών συνομιλιών.

Η περιφερειακή αντίδραση σε αυτό το μήνυμα έχει αποδείξει ότι η ρητορική για ένα διαιρεμένο μοντέλο για τη Συρία είναι εγγενώς προκλητικό. Όλες οι κύριες παρατάξεις στη Συρία έχουν απορρίψει τη δήλωση ανεξαρτησίας του PYD στην περιοχής τους. Οι περιφερειακές δυνάμεις, στηρίζουν είτε το καθεστώς Άσαντ, είτε την αντιπολίτευση, τονίζοντας όμως τη σημασία της εδαφικής ενότητας της Συρίας, ακόμη και πριν από την κουρδική «ανεξαρτητοποίηση». Στις 5 Μαρτίου ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου επισκέφθηκε την Τεχεράνη, όπου ο ίδιος και ο ιρανός ομολόγους του φέρεται να συμφώνησαν για τη σημασία της εδαφικής ενότητας της Συρίας και την ανάγκη να αποφευχθεί βόρεια στη Συρία το να γίνει το «δυτικό Κουρδιστάν». Ο ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί υπερασπίστηκε την ενότητα της Συρίας κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας την επόμενη ημέρα, και το ΣΣΚ εξέδωσε επίσης μια ανακοίνωση για το σκοπό αυτό στις 9 Μαρτίου.

Σε κάποιο βαθμό, το χάσμα μεταξύ των διεθνών δυνάμεων και των περιφερειακών δυνάμεων που εμπλέκονται στη Συρία αυξάνεται.

Χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία είναι πιο πιθανό να δουν τον φεντεραλισμό ως ένας τρόπο για να σταθεροποιηθεί το έθνος, δίνοντας σε κάθε μέρος της σύρραξης (εξαιρουμένων των εξτρεμιστών) ένα «κομμάτι της πίτας».

Η Ρωσία θα μπορούσε επίσης να προτιμήσει ένα ομοσπονδιακό σύστημα, το οποίο θα μειώνει τις εξουσίες της προεδρίας, διότι αυτό θα ήταν και ένας τρόπος για να διατηρηθεί ο Μπασάρ αλ-Άσαντ σε αυτή τη θέση, ως αντάλλαγμα για την αποκέντρωση ορισμένων εξουσιών σε άλλες ομάδες.

Για το Ιράν, την Τουρκία και το ΣΣΚ, ωστόσο, ο φεντεραλισμός φαίνεται να είναι ένας τρόπος για να δοθεί αυτονομία σε μειονοτικές ομάδες, η οποία θέτει ένα απαράδεκτο προηγούμενο για παρόμοια αιτήματα στις δικές τους χώρες ή αυλές.

Υπάρχει επίσης ένα ισχυρό συναίσθημα, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Συρίας, ότι η μεταβίβαση τις εξουσίας σε γεωγραφική βάση, θα θέσει σε κίνηση μια ασταμάτητη πορεία προς την επίσημη διχοτόμηση.

Ο επικεφαλής διαπραγματευτής για τη συριακή αντιπολίτευση, ο Riad Hijab, έχει δηλώσει ότι «οποιαδήποτε αναφορά του φεντεραλισμού που θα μπορούσε να παρουσιάσει μια κατεύθυνση για τη διαίρεση της Συρίας δεν είναι αποδεκτή από κανέναν».

Ενώ η αντιπολίτευση και η Επιτροπή διαπραγμάτευσης έχουν υπογράψει την αρχή της αποκέντρωσης στη σύνοδο κορυφής του Ριάντ τον Ιανουάριο, δεν υπάρχουν λεπτομέρειες σχετικά με ό, τι αυτό θα σήμαινε και για τη διακυβέρνηση, και ότι εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες για το αν αυτό αντικατοπτρίζει την πραγματική δέσμευση.

Αυτά τα αισθήματα εναντίον τις αποκέντρωσης της εξουσίας μπορεί να αποδοθούν εν μέρει στην μνήμη των αποικιακών τμημάτων της επικράτειας και των σφαιρών επιρροής στη Συρία και στον ευρύτερο αραβικό κόσμο. Ενώ στους διεθνείς παρατηρητές, οι παραλληλισμοί μπορεί να φαίνονται ψεύτικοι και το πλαίσιο εντελώς διαφορετικό τώρα από ό, τι πριν από έναν αιώνα, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι οι αντιλήψεις για τον λόγο αυτό είναι ακριβής.

Οι Σύριοι είναι επίσης πιθανό να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά των διεθνών δυνάμεων ως ένδειξη της πρόθεσης για διχοτόμηση. Για παράδειγμα, η ρωσική αποστολή το Σεπτέμβριο, και οι ενέργειες των ΗΠΑ που έχουν επικεντρωθεί σε στόχους του ISIS στη βορειοανατολική Συρία, ενώ οι Ρώσοι έχουν επικεντρωθεί στην εξασφάλιση της βορειοδυτικής και νότιας περιοχής.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι διεθνείς και περιφερειακές δυνάμεις θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, την ημέρα όταν θα τελειώσει αυτή η σύγκρουση. Ωστόσο, ο τρόπος εγκατάστασης των πιθανών λύσεων διακυβέρνησης σήμερα, διαμορφώνει τον κίνδυνο που κάνει την πλειοψηφία των Σύρων ακόμη ποιο δύσπιστους στις ύποπτες διεθνείς προθέσεις και λιγότερο πιθανό να κάνουν παραχωρήσεις στο τραπέζι που θα απαιτηθεί και η εμπιστοσύνη της εξωτερικής μεσολάβησης.

Τα επιχειρήματα των ΗΠΑ στα μέσα ενημέρωσης ή με έγγραφα πολιτικής για μια «ήπια διχοτόμηση» της Συρίας ως ένας τρόπος για να σταθεροποιηθούν οι στρατιωτικές ζώνες ελέγχου, και να ασκηθεί μια μακροπρόθεσμη εκεχειρία και τη βελτίωση των συνθηκών για τις ειρηνευτικές συνομιλίες, οι Σύριοι τα ακούνε και οι περισσότεροι υποθέτουν τα χειρότερα.