Αναλύοντας τα αυτονόητα…

Προλεγόμενα μελλοντικής επιτυχίας του σκοπού μου.
Δυστυχώς το σημερινό σημείωμα θα ενοχλήσει. Σίγουρα πιστεύω ότι θα ενοχλήσει όλους εκείνους που πιστεύουν ότι κάποια πράγματα είναι αυτονόητα. Από την άλλη μεριά ίσως ρίξει νερό στο μύλο όσων θεωρούν ότι κάποια πράγματα πρέπει να είναι αυτονόητα. Αλλά και πάλι το ότι πρέπει κάποια –οποιαδήποτε- πράγματα να θεωρούνται αυτονόητα σημαίνει πολύ απλά πως δεν είναι.
Θα υποστηρίξω λοιπόν παρακάτω –σαν «καλός» ρήτορας που αναζητά την αλήθεια του- ότι δεν θεωρώ τίποτα αυτονόητο. Καλό θα ήταν τα βιαστικά συμπεράσματα να αποφεύγονται..Θα υποστηρίξω ακόμα, ότι στις μέρες μας –κι όμως, ναι- δεν υπάρχουν αυτονόητα. Θα αναφερθώ στο πως μπορούν να γίνουν πραγματικότητα τα αιτήματα που θεωρούνται δεδομένα ενώ δεν είναι, αλλά θα μιλήσω και για κάτι άλλο. Για κάτι που βλέπω πως δεν ενδιαφέρει κανένα· Για τη φύση του αυτονόητου, για το τι στο καλό είναι το αυτονόητο και μάλιστα πως μας επηρεάζει.
Στην αρχή πιθανώς θα δυσφορήσετε γιατί το θέμα θα σας φανεί ως ανούσια λεπτομέρεια. Μετά, συνεχίζοντας ίσως σας φανεί απλή λεπτομέρεια. Αλλά στο τέλος πιστεύω ότι το θέμα θα σας ξυπνήσει και θα γίνει μια λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά.
Ο στόχος μου όμως δεν είναι μόνο να σας πείσω –όπως κάνει ο κακός ρήτορας. Αν έκανα μόνο αυτό, θα ήταν σα να προσπαθώ να σας μεταμοσχεύσω ένα χέρι στη θέση του κεφαλιού σας –θα μοιάζατε με κινούμενη μούντζα, δηλαδή. Κάτι το οποίο είναι εντελώς γελοίο και πρακτικά ανεφάρμοστο –εμένα υπερρεαλιστική εικόνα μου θυμίζει… Το μόνο που θέλω είναι να προβληματιστείτε, να νιώσετε αυτή τη νοητική πρόκληση να πυρακτώνει το μυαλό σας. Σας συμβουλεύω επομένως να διαβάσετε αργά, πολύ αργά, γιατί αν δεν καταλάβετε τι εννοώ θα έχετε από μόνοι σας σκοτώσει το χρόνο σας!

Εδώ ξεκινάω.
Κάθε μέρα όλοι μας είτε ως εξωτερικοί παρατηρητές ακούμε ανθρώπους να μιλούν μεταξύ τους είτε παίρνουμε μέρος σε συζητήσεις με συγγενείς, φίλους και γνωστούς. Δεν είναι καθόλου λίγες οι φορές που εμείς ή οι άνθρωποι, με τους οποίους περισσότερο μιλάμε παρά επικοινωνούμε, αναφερόμαστε σε κάτι –ότι μπορεί να κατεβάσει το μυαλό σας- και θεωρούμε πως εννοείται, είναι δηλαδή δεδομένο και αυτονόητο. Πόσες φορές έχετε πιάσει τον εαυτό σας να λέει: Ε, ναι βρε εννοείται πως θα ‘ρθω, θα πάω, θα κάνω, θα ράνω!
Και εδώ γεννιέται ο προβληματισμός. Αρχικά φύεται από πολλά θέματα θεωρούμενα ως ελάσσονος σημασίας που για ελάχιστο χρονικό διάστημα ταλαιπωρούν τη σκέψη. Για πληροφορίες δηλαδή που έχουν χαρακτήρα παροδικό και τις θεωρούμε ασήμαντες. Αυτό που μας απασχολεί όμως είναι το πως αυτή η αίσθηση του αυτονόητου επεκτείνει τις ρίζες και παγιδεύει τη σκέψη οδηγώντας μας σε μη ορθολογικές αποφάσεις. Για να το διαπιστώσουμε αυτό είναι απαραίτητο να δούμε και να καταλάβουμε τη φύση του αυτονόητου. Να ορίσουμε δηλαδή και να διευκρινίσουμε τι είναι αυτονόητο.
Αυτονόητο λοιπόν αγαπητέ αναγνώσθα, είναι κάτι που δε χρειάζεται να τεκμηριωθεί περαιτέρω καθώς αποδεικνύεται πολύ εύκολα, -για κάποιους κιόλας αποδεικνύεται από μόνο του. Διάβασε πχ τον ορισμό του βικιλεξικού: Αυτονόητο είναι κάτι που είναι ή γίνεται κατανοητό και αποδεκτό από μόνο του, χωρίς να υπάρχει ανάγκη για ιδιαίτερες εξηγήσεις. Μας επιτρέπεται δηλαδή να πούμε πως κάτι εννοείται όταν γίνεται ακαριαία και αυτόματα κατανοητό χωρίς να μεσολαβεί κάποια ιδιαίτερη νοητική προσπάθεια. Είναι κάτι το προφανές, το αυταπόδεικτο.

Εδώ αρχίζει ο κλαυσίγελως.
Μπορούμε όντως να συμφωνήσουμε πως κάτι είναι δεδομένο όταν δεν έχουμε πια ανάγκη –κυρίως επιθυμία- να το αναλύσουμε μακρύτερα και βαθύτερα (γιατί το ξέρουμε ή νιώθουμε πως το ξέρουμε) και ότι είμαστε σίγουροι για την έκβασή του. Ωραία ως εδώ. Έλα όμως που οι περισσότεροι εξ ημών όταν θεωρούμε πως κάτι είναι αυτονόητο ταυτόχρονα δεν του δίνουμε την προσοχή που του χρειάζεται και πολλές φορές το επικαλούμαστε μάλιστα για να δείξουμε πόσο σημαντικό είναι. Ω τι αντίφασις!
Πάρτε για παράδειγμα το σημαντικότατο για τον άνθρωπο αγαθό της παιδείας. Όλοι λέμε ότι η παιδεία –που τη μπερδεύουμε με την εκπαίδευση – είναι αυτονόητη για την σμίλευση ενός καλλιεργημένου ανθρώπου –σιγά που το λέμε έτσι θα πείτε και θα ‘χετε και εν μέρει δίκιο. Αλλά στην ουσία, τι κάνουμε εμείς; Ως μιαν ακόμα συμπαθή δεοντολογική προτροπή πετάμε την ευχή –μακάρι να..πρέπει να..κλπ- μας και ξαναγυρνάμε στο καβούκι μας. Μένουμε άπραγοι. Και μετά τα γνωστά: βρίζουμε την τύχη μας, αναπαυόμαστε στην σιγουριά του εαυτούλη μας και μένουμε στους καναπέδες. Θράσος!
Στις πολιτικές, κοινωνικές και λοιπές συζητήσεις γίνεται πάρα πολύ συχνά ο λόγος περί αυτονόητων. Θέματα όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η παιδεία (που είπαμε και πριν), τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο σεβασμός στον συνάνθρωπο και η αξιοπρέπεια, ο πολίτης και η ενεργή του δράση, η κοινωνική ενεργοποίηση, η λογική αλλά και το συναίσθημα είναι πρώτα στη λίστα των πραγμάτων για τα οποία ο μέσος άνθρωπος που θα βρούμε στον δρόμο ή στο πεζοδρόμιο δεν θα ξέρει να ορίσει με ακρίβεια και επάρκεια. Και απλά θα μας πετάξει το εξής: ε, ξέρετε αυτά είναι αυτονόητα!
Επειδή δηλαδή δεν έχει συνειδητοποιήσει και ξεκαθαρίσει –η πλειοψηφία μας, και δεν βγάζω απ‘ έξω την ουρά μου- τη βαθύτερη ουσία κάποιων πραγμάτων, ή –ακόμα χειρότερα- την έχει συνειδητοποιήσει όπως την βολεύει, ταυτόχρονα προσπαθεί να δικαιολογήσει τη στάση της, την άγνοιά της. Είναι μια κλασική στάση άμυνας και προσωπικής ή ομαδικής –ή καλύτερα οπαδικής- αυτοπροστασίας. Αυτό το βλέπουμε σε όλη την κοινωνική κλίμακα. Από τα «χαμηλά» έως και τα «υψηλά» στρώματα, σε πολλούς μαζί και στον καθένα απ’ αυτούς ξεχωριστά. Συμπέρασμα: ο άνθρωπος δεν θέλει να μάθει αυτό που νομίζει ότι ήδη ξέρει.
Το πρόβλημα που προκύπτει όμως απ’ όλο αυτό, από πού πηγάζει και που οδηγεί; Θα είμαι σύντομος: Ο πολίτης -άνθρωπος- θεωρεί κάτι ως αυτονόητο επειδή δεν μπορεί, δεν έχει τα μέσα ή κυρίως τη διάθεση (αφαιρετική και συνθετική ικανότητα) να το αξιολογήσει. Επειδή νομίζει ότι κάτι αποδεικνύεται εύκολα στο μυαλό του ταυτόχρονα το θεωρεί δεδομένο και δεν ελέγχει κριτικά την έκβαση του ή ακόμα και την ύπαρξη του. Άρα θεωρεί ότι υπάρχει γιατί του λέει κάποιος άλλος ότι είναι υπαρκτό. Απόρροια αυτού η επιδείνωση της επιπολαιότητας, της αδράνειας και του τέλματος. Η συνήθειά τους προκαλεί το σκούριασμα του μυαλού. Και το σκούριασμα καταλάβατε που οδηγεί…

Εδώ τελειώνω (φτάνω στο σκοπό μου…)
Υποστηρίζω λοιπόν πως δεδομένα δεν υπάρχουν γιατί τίποτα δεν παραμένει στάσιμο και αμετάβλητο. Τα πάντα ρεί. Αυτό δε σημαίνει ότι όλα και όλοι αλλάζουν άρδην. Όμως η εσωτερική-καθημερινή ψυχολογία των ανθρώπων αλλάζει. Οι ανθρώπινες σχέσεις και τα επιμέρους συμφέροντα διαρκώς μεταβάλλονται και ανεξέλεγκτα αλλάζουν κατευθύνσεις. Αυτό αποδεικνύεται από το ότι η ανθρώπινη ψυχική -και συχνά νοητική- συμπεριφορά δεν είναι μια και μόνη της, αλλά έχει πολλές πτυχές, παρουσιάζει πολλαπλότητα και μάλιστα είναι επιρρεπής στις αλλαγές. Προφανώς δεν αναφέρομαι στην αντίσταση στην ριζική αλλαγή αλλά στις αλλαγές εξαιτίας διαφορετικών ερεθισμάτων, αφορμών και αιτιών της συμπεριφοράς όσων μας περιτριγυρίζουν και όσων περιτριγυρίζουμε.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως ότι θεωρείται αυτονόητο ή δεν είναι αυτονόητο όπως νομίζεται ή τουλάχιστον κινδυνεύει να μην είναι, αν το αφήσουμε στη μοίρα του. Αλλιώς θα ήταν πραγματικά αυτονόητο και δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα. Δεν υπάρχουν λοιπόν αυτονόητα παρά μόνο αγώνας –εσωτερικός και εξωτερικός- για απόκτηση, διατήρηση ή ανάκτηση όλων όσα χάθηκαν λόγω επιπολαιότητας και αδράνειας. όλων ακριβώς όσα χάθηκαν γιατί θεωρούνταν αυτονόητα και γι αυτό πια δεν υπάρχουν. Κυρίως αναφέρομαι στην κριτική σκέψη, και στη σκέψη σε όλες τις συνιστώσες στον κοινωνικό χώρο.
Μόνο η διαρκής πνευματική εγρήγορση, η ενεργοποίηση της διάνοιας και η μετουσίωση τους σε κοινωνική πράξη και ενέργημα, από εμάς τους ίδιους, θα φέρει την ουσιαστική αλλαγή. Είναι καιρός να τονωθεί η εκτίμηση των δυνατοτήτων μας, των ικανοτήτων του μυαλού μας αλλά και η προσωπική και εθνική μας αυτοεκτίμηση. Ας μην θεωρούμε τίποτα αυτονόητο και ας παλεύουμε διαρκώς για να το κάνουμε πραγματικότητα, αν δεν υπάρχει, ή να το βελτιώσουμε αισθητά αν όντως είναι υπαρκτό. Κανείς και τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ό,τι το αφήνεις σε αφήνει. Η σκέψη αλλά ακόμα και τα όνειρα θέλουν δουλειά. Ας τα χτυπήσουμε στο αμόνι του βίου και ας τα κάνουμε πραγματικότητα. Μετά την επανάσταση του ανόητου, ας κάνουμε την επανάσταση του αυτονόητου!

Κοινή χρήση:

Αφήστε ένα σχόλιο