Το Μοναστηράκι κατά την Οθωμανική εποχή

Η περίοδος κατάληψης της ελληνικής χερσονήσου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει παραδοσιακά ονομαστεί «περίοδος της τουρκοκρατίας», ωστόσο αυτό το όνομα προκύπτει αυθαίρετα, ανιστορικά. Ίσως σε μια προσπάθεια του νεότερου ελληνισμού αποτίναξης του Οθωμανικού ζυγού, κοινώς μια ρομαντική προπαγάνδα.

Γιατί όμως; Αρχικά θα πρέπει να τονιστεί πως ο ελλαδικός χώρος αφενός δεν καταλήφθηκε ενιαία από τους Οθωμανούς, ούτε η παρουσία τους υπήρξε συνεκτική παντού βλ. Σούλι, αλλά και η υψηλή πύλη δεν ήταν και η μόνη δύναμη με εδαφικά, εμπορικά, δυναστικά προς τον ελληνισμό ή καλύτερα τους ελληνόφωνες ορθοδόξους, δύναμη της περιοχής. Μια άλλη μεγαλύτερη δύναμη, δρα κυρίως τους πρώτους δυο αιώνες στο Αιγαίο, στην Κρήτη, στην Κύπρο και αργότερα στον Μωρία, το κέντρο, αν θέλετε, η καρδιά της επαναστατικής δράσης μετέπειτα, η Γαληνοτάτη Βενετική Δημοκρατία. Άρα μιλάμε ειδικότερα για μια περίοδο διπλής κατοχής.

Η Βενετική αυτοκρατορία (κόκκινο)

Σε αυτήν την επίσημη «κατοχική» δράση έρχεται να προστεθεί ένα ακόμη αγκάθι για τους παραθαλάσσιους πληθυσμούς και τους νησιώτες κυρίως των Κυκλάδων, η πειρατεία. Στην πραγματικότητα οι κάτοικοι αυτών των περιοχών δεν ήταν υπόδουλοι στην πράξη σε κάποια από τις προαναφερθείσες δυνάμεις, μα μόνο στα χαρτιά, καθώς κοιμόντουσαν και ξυπνούσαν με τον φόβο των πειρατών και των επιδρομών στα χωριά τους. Αυτό το αγκάθι μάλιστα, σε μικρότερη κλίμακα κληροδοτήθηκε και στο νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος με τον Ιωάννη Καποδίστρια να προσπαθεί να πατάξει την πειρατεία.

Επιπλέον, το πλεονέκτημα της αυτοκρατορίας και μάλιστα κατ’ εμέ συστατικό στοιχείο της μακροβιότητάς της ήταν η ελαστική μεταχείριση των αλλόθρησκων συγκριτικά πάντα με δυτικά κράτη της ίδιας εποχής. Βέβαια ο κεφαλικός φόρος για τους μη μουσουλμάνους καταβαλλόταν κανονικά, αλλά αυτό δεν στερούσε το δικαίωμα από αυτούς να διατηρήσουν τη θρησκευτική τους πίστη, τα ήθη και τα έθιμά τους. Ακόμη, και μετά την περίοδο των μεγάλων κατακτήσεων μέχρι και τα μέσα του 17ου αιώνα, η πρακτική του παιδομαζώματος ελαχιστοποιήθηκε και εξαφανίστηκε λίγο αργότερα.

Ενώ οι υποχρεώσεις προς τον σουλτάνο των ελληνοφώνων ορθοδόξων (η έννοια Έλληνας είναι μεταγενέστερη, αποκύημα του 18ου αιώνα) ήταν κυρίως οικονομικές, οι υποχρεώσεις αντίστοιχα των περιοχών της κυριαρχίας του Δόγη της Βενετίας δεν ήταν τίποτε παραπάνω από φεουδαλικές αγγαρείες, υποχρεωτική στράτευση thespro στο ναυτικό και στον στρατό, ενώ οι φόροι ήταν κυρίως προϊόντα επί της συνολικής παραγωγής.

Η ίδια η λέξη τουρκοκρατία χάνει την έννοιά της αν εξετάσει κανείς τα συνθετικά της και ανάγει το πρώτο από αυτά στην εποχή για την οποία μιλάμε. Τούρκος είναι ο αγράμματος, ανατολίτης, όρος υποτιμητικός και επινοημένος από τον Μπαρμπαρόσα στην «τελευταία σταυροφορία». Οι ίδιοι οι Οθωμανοί δεν ονομάζονταν τούρκοι μεταξύ τους, εξάλλου κυρίως κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, μετά την ήττα στον ρωσο-οθωμανικό πόλεμο το 1774 οι τούρκοι δεν θα μπορούσαν παρά υπόδουλοι στο ίδιο τους το κράτος να αισθάνονται, αφού οι κερδοφόρες εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες διεξάγονταν από Έλληνες, Αρμένιους και Εβραίους.

Συνεπώς ο όρος «τουρκοκρατία» είναι λανθασμένος για τρείς λόγους: α) τα εδάφη του ελλαδικού χώρου δεν ανήκαν αποκλειστικά στην Οθωμανική αυτοκρατορία και δεν προσαρτήθηκαν σε αυτήν ολόκληρα και κατά την ίδια χρονική στιγμή. β) Οι ελληνορθόδοξοι υπό την οθωμανική διοίκηση ζούσαν, θα λέγαμε, σε ένα περισσότερο ελεύθερο καθεστώς, με λιγότερες απαγορεύσεις και υποχρεώσεις συγκριτικά με τους ενετοκρατούμενους. γ) ήταν οι αλλόθρησκοι στην Οθωμανική αυτοκρατορία που όντως κατείχαν στην πράξη τα ινία της οικονομικής και τεχνικής προόδου, όχι οι τούρκοι.