Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα (1218) Πηγή Φωτογραφίας: perierga.gr
Μια νεα ερμηνεία για το τέλος του μεσαίωνα: Πανεπιστήμιο
Ο μεσαίωνας για πολλούς ιστορικούς υπήρξε εκείνο το διάστημα που τίποτε δεν προόδευσε, παρά «έμεινε πίσω» κάτω από το σκοταδιστικό βάρος της εκκλησιαστικής επιρροής. Κι όπως είναι γνωστό ύστερα από κάθε εποχή βυθισμένη στο σκοτάδι έπεται το φως –η Αναγέννηση. Πώς όμως αυτή η Αναγέννηση ξεπήδησε μέσα από τα γραφεία όλων αυτών των Homo Universalis (καθολικών ανθρώπων);
Για κάποιους ιστορικούς ο μεσαίωνας τελειώνει με την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453, για άλλους με την επικράτηση του κράτους πάνω από την εκκλησία, ακόμη και με τις πρώτες αποικιακές κτήσεις των δυτικών μοναρχών της Ευρώπης. Για μένα ο μεσαίωνας σταματά εκεί που το πανεπιστήμιο παίρνει τη σημερινή του μορφή, και αποδεσμεύεται έτσι από τα εκκλησιαστικά δεσμά του.
Για αιώνες τα πανεπιστήμια δεν ακολούθησαν την ένδοξη μορφή των σχολών της αρχαιότητας, της Ακαδημίας του Πλάτωνα για παράδειγμα, ούτε και την αραβική ερμηνεία αυτού με το σπίτι της σοφίας στη Βαγδάτη, παρά αποτέλεσαν κέντρα θρησκευτικών σπουδών. Θα ήταν λάθος να σταθώ μόνο στις θρησκευτικές σπουδές. Ήταν κατά βάση εκκλησιαστικές σπουδές, βιβλιοθήκες και αντιγραφεία. Οι άνθρωποι που είχαν πρόσβαση στις μεγάλες αίθουσες αυτών ήταν αντιμέτωποι με ένα τεράστιο corpus βιβλίων, ιατρικής, νομικής και αργότερα φιλοσοφικής υφής – μετά την διάδοση από τους Έλληνες συγγραφείς στη δύση των αρχαιοελληνικών κειμένων.
Πηγή φωτογραφίας: Η μηχανή του χρόνου
Τα πανεπιστήμια δεν ήταν χώροι εκπαίδευσης, ήταν χώροι διατήρησης της γνώσης, μιας γνώσης που για την εκκλησία θα ήταν τουλάχιστον επικίνδυνη η διάδοσή της. Μάλιστα φυλασσόταν με τόση εμμονή που τουλάχιστον στο δικό μου μυαλό όταν ακούω μεσαιωνικό πανεπιστήμιο μου έρχεται ένα σκοτεινό κάστρο με μαύρα σύννεφα τριγύρω. Να αναφέρω εδώ πώς δεν κάνω λόγο για τα πανεπιστήμια που είχαν ιδρυθεί στην ιβηρική χερσόνησο, καθώς αυτά ακολούθησαν την αραβική «ετικέτα», αλλά στα δυτικοευρωπαϊκά πανεπιστήμια λχ της Μπολόνιας και της Σορβόννης, της Μαγεντίας κ.ο.κ
Πανεπιστήμιο της Μπολόνια (1088) Πηγή Φωτογραφίας: perierga,gr
Ήταν εκείνοι οι χώροι, επίσης, που με τη δράση των αρχαιοελληνικών κειμένων, της αστρονομίας, της ιατρικής, της φιλοσοφίας, των θετικών επιστημών, διέσωσαν πέρα από τον ελλαδικό χώρο, την ελληνική γλώσσα, εισάγοντάς την με ορολογιακούς όρους στις αναπτυσσόμενες επιστήμες της δύσης που βρίσκονταν ακόμη σε νηπιακό στάδιο. Παρόλο που οι αραβικές «κατακτήσεις» στους ίδιους τομείς είχαν κάνει πολύ πιο σοβαρές προόδους λχ Αβικέννας, η δυτική Ευρώπη της εποχής, υπό την εποπτεία της Ρώμης του Πάπα θεώρησε τα κείμενα «σατανικά» και επομένως δεν τους δόθηκε η κατάλληλη προσοχή- είχαν προηγηθεί οι σταυροφορίες.
Η μεγάλη στροφή
Δεν ήταν μέχρι που στις μεγαλύτερες εμπορικές πόλεις της Ιταλίας λχ Φλωρεντία, οικογένειες εύπορων ευγενών διέθεσαν τα χρήματά τους για την ανάδειξη της παιδείας και της γνώσης προς όφελός τους. Πλούτισαν τα αρχοντικά τους με έργα αρχαίας τέχνης και με διανοούμενους λχ Λεονάρντο ντα Βίντσι. Έτσι όλη αυτή η φυλακισμένη γνώση βγήκε από τα φρούρια-πανεπιστήμια της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας και περπάτησε στο φως που η ίδια θα έκανε φωτεινότερο σε λίγους μόλις αιώνες. Στην πραγματικότητα οι ευγενείς αυτοί με την στροφή τους προς τα γράμματα και τις τέχνες για προσωπική ανάδειξη, δημιούργησαν τη βάση για την εξέλιξη του πανεπιστημίου συνολικά. Δεν θα πρέπει εδώ να παρερμηνευτώ. Παρόλη την διάδοση της γνώσης η εκκλησία δεν έχασε από τη δύναμή της. Άλλωστε οι πόλεμοι του 17ου αιώνα είναι γνωστοί για το θρησκευτικό τους μένος κάνοντας ακόμα και τους φαινομενικά άθρησκους όπως ο Ραμπελαί να φαίνονται βαθιά θρησκευόμενοι.
Παλάτσο Βέκιο-Φλωρεντία, το παλάτι των Μεδίκων. Πηγή Φωτογραφίας: TravelPass.gr
Όπως και να έχει, το βήμα τότε πραγματοποιήθηκε για την στροφή του πανεπιστημίου από τη Μέκκα της Εκκλησίας, στη Μεδίνα της «Νέας Αθήνας», το Βερολίνο του 19ου αιώνα, που πρωτοστάτησε σε μια εποχή αλλαγής, και δικαίως ο Λεοπόλδος φον Ράνκε, πατέρας της σύγχρονης ιστορίας, είναι ο στρατηγός της αλλαγής αυτής, που ξεκίνησε από τους Μεδίκους της Φλωρεντίας. Για μένα αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά του μεσαίωνα με τους επόμενους ιστορικούς χρόνους, η αλλαγή της δράσης του πανεπιστημίου. Οι Μέδικοι σήμαναν το τέλος του μεσαιωνικού κόσμου και την ταφόπλακά του την έθεσε ο Ράνκε αιώνες μετά.
