ΤΟ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟ: Πανεπιστημιακό Άσυλο
Σε λίγο καιρό ολοκληρώνω και το τρίτο έτος των σπουδών μου. Σ’ αυτά τα τρία χρόνια έχω καταλάβει ότι το «ακαδημαϊκό άσυλο» είναι το απαγορευμένο θέμα, κάτι σαν τον «You-Know-Who» από τις ταινίες Harry Potter. Αυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι το γιατί.
Άσυλο σημαίνει χώρος «ιερός» και «απαραβίαστος». Έτσι και ακαδημαϊκό άσυλο, σημαίνει το «απαραβίαστο» των πανεπιστημιακών χώρων, στους οποίους συντελείται διδασκαλία και έρευνα.
Θα μπορούσε να γίνει ο εξής διαχωρισμός: Άσυλο ιδεών & Πανεπιστημιακό Άσυλο.
Άσυλο Ιδεών
Το άσυλο των ιδεών, δεν είναι μία καινούρια έννοια. Είναι κάτι το οποίο πηγάζει από την αρχαιότητα και πρόκειται για την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Κατοχυρώνει την ακαδημαϊκή ελευθερία και την ελεύθερη έκφραση σε συγκεκριμένους χώρους, εκτός των οποίων η τοπική ιεραρχία είναι δυνατόν να επιβάλει αποκλεισμό ιδεών ή και «τιμωρία» των διακινητών τους.
Σήμερα, η ελεύθερη διακίνηση ιδεών καθώς και η ελευθερία της έρευνας και της διδασκαλίας αποτελούν συνταγματικώς κατοχυρωμένα ατομικά δικαιώματα, τα οποία μάλιστα απολαμβάνουν στον χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης της ευρύτερης δυνατής συνταγματικής προστασίας ως επιμέρους εκδηλώσεις της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Πανεπιστημιακό Άσυλο
Παράλληλα όμως με την θέσπιση του ασύλου των ιδεών, έχει θεσπιστεί και η απαγόρευση επιβολής δημόσιας δύναμης σε χώρους του πανεπιστημίου, στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα. Η παραβίαση του ασύλου θα μπορούσε να επιτευχθεί με την έγκριση και την συγκατάθεση της Συγκλήτου και μόνο εφόσον παρίσταται και εκπρόσωπος της δικαστικής αρχής. Επέμβαση της δημόσιας δύναμης χωρίς να δοθεί η ως άνω άδεια εξακολουθεί να είναι δυνατή μόνο εφόσον διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήματα ή αυτόφωρα εγκλήματα κατά της ζωής.
Το γεγονός ότι ούτε στα προϊσχύσαντα Συντάγματα του νέου ελληνικού κράτους ούτε στο ισχύον Σύνταγμα γίνεται οποιαδήποτε αναφορά στην έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου δεν σημαίνει βεβαίως ότι η αστυνομία δύναται να επεμβαίνει αδικαιολόγητα στους χώρους των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων χωρίς να υπάρχει ανάγκη εξυπηρέτησης κάποιου νόμιμου σκοπού.
Πότε θεσπίστηκε
Η έφοδος των αστυνομικών δυνάμεων στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών την 22α Φεβρουαρίου 1973 και η εισβολή άρματος μάχης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο την 17η Νοεμβρίου του ίδιου έτους αποτέλεσαν το αποκορύφωμα της κατασταλτικής τρομοκρατίας της δικτατορίας των συνταγματαρχών στον χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Τα βίαια αυτά περιστατικά έφεραν στο προσκήνιο το πανεπιστημιακό άσυλο, το οποίο δεν είχε θεσπιστεί μέχρι τότε, αλλά η τότε κοινοβουλευτική πλειοψηφία της Νέας Δημοκρατίας, που προέκυψε από τις εκλογές του 1974, αποκρούει ρητά και κατηγορηματικά, το αίτημα της αντιπολίτευσης για συνταγματική κατοχύρωση του πανεπιστημιακού ασύλου.
Συγκεκριμένα, όπως σημείωσε με νόημα ο τότε Υπουργός Παιδείας, Π. Ζέπος: «…αυτό το δίκαιον του ασύλου, το οποίον όπως όλοι ξεύρωμεν έχει τας ρίζες του εις αρχαιότατα δίκαια, είναι κάτι τι το οποίον βεβαίως εξυπηρετεί ωρισμένας ιδέας, αλλά είναι και κάτι τι το επικίνδυνον. Διότι, συνταράσσει ή ταράσσει την ενιαίαν λειτουργίαν της Πολιτείας. Δεν είμαι – και θέλω αυτό να το τονίσω σαφέστατα από του βήματος αυτού – εναντίον της ιδέας του Πανεπιστημιακού Ασύλου αλλά φοβούμαι την συνταγματικήν κατοχύρωσιν μιας τοιαύτης διατάξεως, διότι δεν γνωρίζω – και με συγχωρείτε δια την αγραμματοσύνην μου – πού είναι δυνατόν μία τέτοια συνταγματική διάταξις να μας οδηγήση. Θα προτιμούσα αυτό, εάν τυχόν παραστή ανάγκη να ρυθμισθή με κάποιον νόμον, αλλά όχι με συνταγματικήν διάταξιν. Διότι φοβούμαι ότι είναι ενδεχόμενον να αντιμετωπίσωμεν προβλήματα από μίαν τοιαύτην συνταγματικήν διάταξιν τα οποία ουδεμία πτέρυξ εις την αίθουσαν αυτήν θα είναι δυνατόν να αποδεχθή»
Στο ίδιο κλίμα, ο Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για την Κατάρτιση του Νέου Συντάγματος, Κωνσταντίνος Τσάτσος, τοποθετήθηκε ως εξής: «Όσον αφορά την σκέψιν περί ασύλου, αντιλαμβάνομαι απολύτως ότι είναι προϊόν της ιστορίας των τελευταίων ετών. Παρεβιάσθη το ακαδημαϊκόν άσυλον, εμπήκεν η αστυνομία, εκτύπησε τους φοιτητάς. Έγιναν όλαι αυταί αι αθλιότητες επί επτά έτη και, βεβαίως, είναι δίκαια και εύλογος η αντίδρασις, η οποία δημιουργείται, ως εκ τούτου. Αυτή όμως είναι μεσαιωνική αντίληψις των Πανεπιστημίων, τα οποία τότε αποτελούσαν κράτος εν κράτει. Ήσαν τελείως ελεύθερα, ήσαν έξω από το Κράτος. Εκεί, βεβαίως, υπήρχεν άσυλον. Ήτο ιερός χώρος, όπως το Βατικανόν εις την Ρώμην. Αυτό, βεβαίως, σήμερον ημπορεί να το ρυθμίση και ο κ. Υπουργός της Παιδείας δια του οργανισμού του Πανεπιστημίου, ο οποίος θα ημπορή να απαγορεύη τας αυθαίρετους επεμβάσεις, είτε της αστυνομίας είτε οιασδήποτε άλλης αρχής εντός του Πανεπιστημίου. Αλλά να καταστήσωμεν τον χώρον τον ειδικόν, ή μάλλον τους χώρους τους ειδικούς sacro sancta, δεν είναι κάτι το οποίον ημπορεί να ανταποκρίνεται εις την δομήν, την σημερινήν, της ζωής. Διότι ημπορεί να βγει αύριον η εκκλησία και να ειπή ότι και αι εκκλησίαι είναι άσυλα. Οι αρχαίοι ναοί ήσαν άσυλα. Αλλά έτσι δεν εξυπηρετούμεν τίποτε. Καταλαβαίνω την συναισθηματικήν πλευράν του ζητήματος και την σέβομαι αλλά δεν ημπορώ, βάσει αυτής της συναισθηματικής τοποθετήσεως όλων μας αυτήν την στιγμήν, να θεσπίσω διάταξιν εν τω Συντάγματι περί ασύλου»
Το πανεπιστημιακό άσυλο καθιερώνεται νομοθετικά για πρώτη φορά οκτώ χρόνια μετά την κατάρρευση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, με την άνοδο του Πα.Σο.Κ. στην εξουσία, οπότε και τίθεται σε ισχύ ο Ν. 1268/1982· για την ακρίβεια, το πανεπιστημιακό άσυλο «αναγνωρίζεται» – υπονοώντας ενδεχομένως ότι προϋπήρχε δήθεν ως εθιμικός κανόνας δικαίου – ως μέσο για την πραγμάτωση συγκεκριμένων συνταγματικών σκοπών: «της ακαδημαϊκής ελευθερίας», «της ελεύθερης επιστημονικής αναζήτησης» και «της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών» (άρθρο 2 παρ. 4). Μολονότι, ωστόσο, για την εξυπηρέτηση των ως άνω σκοπών, η καθιέρωση του πανεπιστημιακού ασύλου έχει νόημα μόνο όσον αφορά στους χώρους στους οποίους συντελείται επιστημονική έρευνα και διδασκαλία, το πανεπιστημιακό άσυλο καθιερώνεται δυνάμει της παρ. 5 του ως άνω άρθρου για όλους ανεξαιρέτως τους χώρους των πανεπιστημίων (άρθρο 2 παρ. 5).
Η παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου
Κατά την ισχύ του πανεπιστημιακού ασύλου όπως αυτό «αναγνωρίστηκε» με τον Ν. 1268/1982, μόνο σε τρεις περιπτώσεις κατέστη δυνατή η άρση του: α) το 1985, στην κατάληψη του Xημείου Αθηνών, επί πρυτανείας του Μιχάλη Σταθόπουλου, β) το 1995, όταν κάηκε το ιστορικό κτήριο του Ε.Μ.Π., επί πρυτανείας Νίκου Mαρκάτου, και γ) το 2002, λόγω εντοπισμού χασισοφυτείας (!) σε δασώδη έκταση ιδιοκτησίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
- Υπό την ισχύ του Ν. 3549/2007, στα πλαίσια των γενικευμένων επεισοδίων του Δεκεμβρίου 2008 οι καταληψίες προκαλούσαν επί δύο εβδομάδες τεράστιες καταστροφές στο Πολυτεχνείο, στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, λεηλατώντας γραφεία και εργαστήρια με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, καταστρέφοντας πόρτες και τζάμια, γεμίζοντας τους τοίχους με συνθήματα και σπάζοντας τα μάρμαρα προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν ως «πυρομαχικά» στις επιθέσεις κατά των αστυνομικών αρχών. Μόνο η ζημία από το κάψιμο του Σπουδαστηρίου Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέρχεται κατά την εκτίμηση της πρυτανείας σε πεντακόσιες χιλιάδες ευρώ. «Δεν μπορώ να συναινέσω σε κάτι τέτοιο όταν ξέρω ότι μέσα στο ίδρυμα υπάρχουν άτομα με μπιτόνια πετρελαίου. Υπάρχει ο κίνδυνος πολύ μεγαλύτερης, αναλογικά, καταστροφής. Για να μην μιλήσουμε για τον κίνδυνο που διατρέχουν ζωές», δηλώνει ο πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γρηγόρης Πραστάκος.
- Αλλά και πριν από τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008, η ισχύς του Ν. 3549/2007 δεν είχε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. «Με αμηχανία και θλίψη παρακολουθεί η κοινή γνώμη τις επαναλαμβανόμενες βεβηλώσεις κειμηλίων και ιερών μνημείων, τις καταστροφές πανεπιστημιακών χώρων, τις κλοπές πολύτιμων ερευνητικών οργάνων, τη διακίνηση ναρκωτικών και άλλες εγκληματικές ενέργειες στους χώρους του Πανεπιστημίου», παρατηρεί ο πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνος Δημόπουλος. «Τι ήταν οι τελευταίες καταστροφές στο μοναδικής ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας κτίριο του Πανεπιστημίου των Αθηνών; Αποτελέσματα ασυλίας ή συλήσεως; Συλήσεως της ασυλίας ή ασυλίας στη σύληση; Όταν καταπατείται βάναυσα και προσβάλλεται η στοιχειώδης νοημοσύνη, οι λέξεις χάνουν τη σημασία τους. Το γεγονός όμως μένει συγκλονιστικό. … Τι αντιτάσσει κανείς σ’ αυτήν την τυφλή, απρόκλητη και αναίτια βία; Βία που αποτελεί βιασμό του πανεπιστημιακού ασύλου, αφού προφανώς παρεμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και επιβάλλει με ολοκληρωτισμό τον ετσιθελισμό κάποιων για βίαιη παρεμπόδιση λειτουργίας, συνδυαζόμενη με άγρια καταστροφή των υποδομών του πανεπιστημίου.», παρατηρεί ο πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Αναστάσιος Μάνθος.
- Σε άλλη περίπτωση, ο ξυλοδαρμός του Καθηγητή Εγκληματολογίας, Γιάννη Πανούση, από περίπου σαράντα κουκουλοφόρους, κατά την διάρκεια ομιλίας του σε εκδήλωση της Νομικής Σχολής Αθηνών προκάλεσε την αμήχανη αντίδραση του πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χρήστου Κίττα: «Δεν ξέρουμε πια τι να κάνουμε. Όταν έχουμε τέτοιες συντονισμένες ενέργειες που εξελίσσονται μέσα σε λίγα λεπτά, πότε να προλάβει να συγκληθεί το Πρυτανικό Συμβούλιο για να αποφασίσει για το άσυλο; … Δεν ξέρω τι άλλο μπορούμε να κάνουμε πια μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις, πέραν κάθε λογικής». Όπως παρατηρεί και ο Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιάννης Παπαδάτος, ο οποίος υπήρξε και ο ίδιος θύμα άγριας επίθεσης από ομάδα κουκουλοφόρων στον χώρο του πανεπιστημίου, «τα ελληνικά πανεπιστήμια μοιάζουν με “ανοχύρωτη πολιτεία”».
Το πανεπιστημιακό άσυλο σε άλλες χώρες
Το πανεπιστημιακό άσυλο, όχι μόνο δεν αποτυπώνεται στην σύγχρονη νομοθεσία κανενός ευρωπαϊκού κράτους αλλά σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι γνωστό ούτε καν ως έννοια, πόσο μάλλον ως νομική πραγματικότητα. Στην Μ. Βρετανία όχι μόνο δεν υφίσταται σήμερα κανένας παρόμοιος νόμος περί πανεπιστημιακού ασύλου αλλά θεωρείται αυτονόητο ότι η αστυνομία μπορεί να εισέρχεται στον χώρο του πανεπιστημίου, και μάλιστα με τους ίδιους όρους που επεμβαίνει οπουδήποτε αλλού, χωρίς το συγκεκριμένο ζήτημα να τίθεται καν προς συζήτηση ή να αποτελεί πεδίο διαφωνιών.
Υπάρχουν πάρα πολλά περιστατικά βίας, που όλοι έχουμε ακούσει και δει εντός των πανεπιστημιακών χώρων. Οι χώροι του ίδιου του πανεπιστημίου φανερώνουν τον βανδαλισμό που έχουν υποστεί. Άλλωστε είναι ακόμη πρόσφατες στην μνήμη, οι φοιτητικές εκλογές. Κάθε χρόνο τα περιστατικά βίας σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι αναρίθμητα. Το δυσάρεστο είναι ότι η κατάσταση που επικρατεί, ενώ θα έπρεπε να μας κάνει να σκεφτούμε και να θυμώσουμε , τείνει να γίνει συνήθεια που δεν προξενεί έκπληξη σε κανέναν.
Θα πρέπει να καταφέρουμε να διαχωρίσουμε το άσυλο ιδεών, το οποίo αποτελεί συνταγματικώς κατοχυρωμένο ατομικό δικαίωμα, από το πανεπιστημιακό άσυλο. Το δεύτερο δεν έχει καμία λογική υπόσταση και δεν εξυπηρετεί πουθενά, παρά μόνο στην ατιμωρησία της ανομίας.
Ανεξάρτητα από τις όποιες νομικές απόψεις ή πολιτικές τοποθετήσεις μέρους της ελληνικής συνταγματικής θεωρίας, η βία και η ανομία δεν αποτελούν ούτε ατομικό δικαίωμα, ούτε θεσμική εγγύηση, ούτε συνταγματικό έθιμο, ούτε άγραφο συνταγματικό κανόνα εν γένει. Το πανεπιστημιακό άσυλο όχι μόνο δεν έχει συνταγματική κατοχύρωση αλλά αντίκειται στην συνταγματικώς κατοχυρωμένη ακαδημαϊκή ελευθερία και γενικότερα στην δικαιοκρατική αρχή του φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος.
«Ιερή» και «απαραβίαστη» πρέπει να είναι η ανάπτυξη και η προαγωγή της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας, ως μέσο για την πρόοδο της κοινωνίας ως σύνολο και κάθε ατόμου χωριστά· «ιερό και «απαραβίαστο» πρέπει να είναι το δικαίωμα στη μόρφωση, ως μέσο για την διάπλαση των ανθρώπων σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες . «Ιερή» και «απαραβίαστη» πρέπει να είναι η «αξία του ανθρώπου» και όλα τα «θεμελιώδη» και «απαράγραπτα» δικαιώματά του η «αναγνώριση» και «προστασία» των οποίων «αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη» . «Ιερή» και «απαραβίαστη» πρέπει, σε τελική ανάλυση, να είναι η συνταγματική νομιμότητα, όχι η νομοθετική κατοχύρωση θεσμών που οδηγούν στην κατάλυσή της.
Όποιος με πρόθεση κατ’ οποιονδήποτε τρόπο και ιδίως μέσω της κατάληψης πανεπιστημιακών χώρων παρεμποδίζει την διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας και της ακαδημαϊκής διδασκαλίας πρέπει να υφίσταται έννομες συνέπειες.
«Ιερή» και «απαραβίαστη» δεν πρέπει να είναι η βία & η ανομία.
Η κατάργηση του συγκεκριμένου θεσμού αποτελεί όχι μόνο αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση για την αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας αλλά και για την ομαλή λειτουργία του πανεπιστημίου.
