Δεν είναι λίγες οι φορές στην καθημερινή μας ζωή που νιώθουμε πως ορισμένες καταστάσεις ή συμπεριφορές ξεπερνούν τα όριά μας και μας κάνουν να χάσουμε την ψυχραιμία μας και να «πλημμυρίσουμε» από θυμό. Ιδιαίτερα κάτω από τις σύγχρονες συνθήκες ζωής, που είναι άκρως απαιτητικές και αγχογόνες, αυτό είναι ένα σύνηθες φαινόμενο. Τι είναι, λοιπόν, ο θυμός, πώς προκαλείται, ποιες είναι οι πιθανές συνέπειές του και τι μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να τον διαχειριστούμε μ’ έναν πιο αποτελεσματικό τρόπο;

Καταρχάς, θα πρέπει να διευκρινιστεί πως ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί μια βιολογική αντίδραση που έχει εξελικτική αξία, δηλαδή εκδηλώνεται προκειμένου το άτομο να υπερασπιστεί και να προστατεύσει τον εαυτό του, όταν του επιτίθενται ή γενικότερα όταν απειλείται. Υποστηρίζεται πως ο αιφνίδιος θυμός στηρίζεται στη λειτουργία της αμυγδαλής στον εγκέφαλο, ενώ πιο ενσυνείδητα είδη θυμού, όπως είναι για παράδειγμα η εκδίκηση, αποδίδονται στη λειτουργία του νεοφλοιού.  Ο θυμός αποτελεί ένα ισχυρό συναίσθημα δυσαρέσκειας και εσωτερικής ταραχής που εμφανίζεται απέναντι σε κάποιον ή κάτι που μας επηρεάζει αρνητικά. Για το λόγο αυτό, ο τρόπος που κάποιες φορές αντιδρούμε και εκφράζουμε το θυμό μας μπορεί να είναι πολύ έντονος, ακόμη και βίαιος, και άρα δυσλειτουργικός τόσο για εμάς τους ίδιους, όσο και για τους συνανθρώπους μας. Η σωστή διαχείριση του θυμού είναι αδιαμφισβήτητα ένα δύσκολο ζήτημα και απαιτεί από το άτομο αυτογνωσία, ενσυναίσθηση, ικανότητα πρόβλεψης των πιθανών συνεπειών της συμπεριφοράς του, αυτοσυγκράτηση, ψυχραιμία και ωριμότητα.

Γιατί, όμως, θυμώνουμε; Υπάρχουν σίγουρα πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί κανείς να εκφράσει θυμό. Αρχικά, ένας άνθρωπος μπορεί να θυμώσει ως αντίδραση στην αδικία, στην ανισότητα ή γενικότερα σε ό,τι θεωρεί πως αντιβαίνει την προσωπική του πυξίδα αξιών. Ακόμη, η κατάθλιψη και τα επακόλουθα συναισθήματα της ανημπόριας και της αβοηθησίας μπορεί να δημιουργήσουν θυμό, που στρέφεται ενάντια στο ίδιο το άτομο. Μία άλλη αιτία θυμού μπορεί να είναι, επίσης, η ανάγκη του ατόμου να αισθανθεί δυνατό (π.χ. θυμώνοντας και υποτιμώντας τους άλλους προκειμένου να νιώσει το ίδιο ανώτερο) ή να αποκτήσει τον έλεγχο σε μια δύσκολη κατάσταση (οπότε ο θυμός εδώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί προκειμένου το άτομο να τρομοκρατήσει, για παράδειγμα, τους άλλους όταν αισθανθεί φόβο ή απειλή, έτσι ώστε να νιώσει πως θέτει υπό τον έλεγχό του την κατάσταση) .

Υπάρχουν διαφορετικά είδη θυμού και τρόποι διαχείρισής του. Αρχικά, υπάρχει ο ανεξέλεγκτος θυμός, δηλαδή ο θυμός που εκδηλώνεται με ξέσπασμα. Σ’ αυτή την περίπτωση, ανεξάρτητα από το αν η αιτία του θυμού είναι δικαιολογημένη ή όχι, το άτομα αντιδρά πολύ έντονα, βγαίνει «εκτός εαυτού» και χάνει τον έλεγχο της συμπεριφοράς του. Το ξέσπασμα αυτό μπορεί να περιλαμβάνει έντονες φωνές, χειρονομίες, καθώς και τη χρήση βίας, λεκτικής ή σωματικής. Τα αίτια αυτού του είδους θυμού συχνά είναι πολύ βαθύτερα από τις αφορμές που τον προκάλεσαν. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο αυτό μπορεί να έχει «τραυματιστεί» στο παρελθόν με τον ίδιο ή με παρόμοιο τρόπο και μ’ έναν ασυνείδητο τρόπο τώρα να θυμώνει για όλα μαζί αθροιστικά, και για τα παλιά και για τα καινούργια. Ο ανεξέλεγκτος θυμός αποτελεί, λοιπόν, ένδειξη πως το άτομο δεν κατάφερε να διαχειριστεί αποτελεσματικά το θυμό του στο παρελθόν κι αυτό έχει ως συνέπεια να διαιωνίζονται, χωρίς να επιλύονται, οι συγκρούσεις που τον ταλανίζουν. Αυτό το μοτίβο, όμως, διαχείρισης θυμού με έντονα και ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα κάνει το άτομο όσο δίκιο κι αν έχει, να το χάνει και έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος δυσλειτουργικής συμπεριφοράς.

Ένα δεύτερο είδος θυμού είναι ο καταπιεσμένος ή αλλιώς απωθημένος θυμός. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο συστηματικά δεν εκφράζει, καταπιέζει και εσωτερικεύει το θυμό του την ώρα που τον αισθάνεται. Συνήθως, η αιτία της απώθησης του θυμού είναι ο φόβος του ατόμου για μια πιθανή ρήξη των σχέσεών του με τους γύρω του. Όμως, αυτός ο θυμός πού πάει; Εξαφανίζεται; Σίγουρα όχι! Μπορεί το άτομο να αισθάνεται προσωρινά πως με το να απωθεί το θυμό του, αποφεύγει τη σύγκρουση με τους άλλους και έτσι διατηρεί τις ισορροπίες του, όμως στην πραγματικότητα αυτός ο εσωτερικευμένος θυμός παίρνει απλά κάποια άλλη μορφή, προκειμένου να βγει στην επιφάνεια και να εκφραστεί. Για παράδειγμα, μπορεί να πάρει τη μορφή της γκρίνιας και των παραπόνων ή ακόμα και να στραφεί προς το ίδιο το άτομο, το οποίο καταλήγει τελικά να είναι το «θύμα». Φυσικά, και αυτό το μοτίβο διαχείρισης θυμού είναι δυσλειτουργικό, καθώς τις περισσότερες φορές καταλήγει να στρέφεται έναντια στο ίδιο το άτομο.

Ποιοι είναι, λοιπόν, οι αποτελεσματικότεροι τρόποι διαχείρισης του θυμού; Καταρχάς, κάθε φορά που αισθανόμαστε θυμό θα πρέπει πρώτα να σκεφτόμαστε αν είμαστε στον κατάλληλο τόπο και χρόνο και αν απευθυνόμαστε στο κατάλληλο πρόσωπο. Αν οι παραπάνω συνθήκες είναι οι κατάλληλες, τότε μπορούμε να εκφραστούμε. Αν, όμως, όχι, τότε η καλύτερη λύση είναι να αφήσουμε τη μεγάλη ένταση να περάσει και στη συνέχεια να «συζητήσουμε» με τον ίδιο μας τον εαυτό το θέμα και να αναζητήσουμε τον καλύτερο τρόπο έκφρασης του θυμού μας.

Αρχικά, το άτομο θα πρέπει να είναι σε θέση να εντοπίζει τα προειδοποιητικά σημάδια του θυμού, που μαρτυρούν πως αρχίζει να θυμώνει. Μερικά από αυτά, συνήθως, είναι η αίσθηση της αυξανόμενης πίεσης και του καψίματος στο κεφάλι, η αίσθηση του αναψοκοκκινίσματος στο πρόσωπο, η ταχυπαλμία, η εφίδρωση, η ταχεία αναπνοή, η μυϊκή ένταση και το σφίξιμο. Τα παραπάνω σημάδια συνιστούν ενδείξεις πως το σώμα προετοιμάζεται για μια ενστικτώδη αντίδραση «μάχης ή φυγής» απέναντι σε μια απειλητική κατάσταση. Από αυτή τη στιγμή , το άτομο έχει πλέον τη δυνατότητα να «πάρει τα μέτρα του», ώστε να μην αφήσει το θυμό του να ξεφύγει εκτός ελέγχου.

Υπάρχουν, λοιπόν, ορισμένες τεχνικές που συστήνονται, προκειμένου να θέσουμε υπό τον έλεγχό μας τα συναισθήματα θυμού που μας κατακλύζουν, έτσι ώστε να μην τα επιτρέψουμε να μας βγάλουν εκτός ορίων. Καταρχάς, πολύ σημαντικές είναι στην περίπτωση αυτή είναι οι τεχνικές χαλάρωσης, όπως είναι για παράδειγμα ο έλεγχος της αναπνοής μας. Οι βαθιές και αργές αναπνοές βοηθούν στη χαλάρωση των μυών και στην αποκλιμάκωση της έντασης. Οι τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της σωματικής έντασης, που ενδεχομένως οδηγεί και σε δυσκολία διαχείρισης του θυμού. Ακόμη, όταν παρατηρούμε πως μια κατάσταση αρχίζει να γίνεται εκρηκτική, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι ένα διάλειμμα (το λεγόμενο “time out”). Με τον τρόπο αυτό, δίνουμε το χρόνο στον εαυτό μας να σκεφτεί πιο ήρεμα και καθαρά την εκάστοτε κατάσταση. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να πούμε στον άλλο: “Με συγχωρείς, αλλά θα ήθελα να συζητήσουμε το θέμα λίγο αργότερα”. Επίσης, υπάρχουν και ορισμένοι δημιουργικοί τρόποι έκφρασης του θυμού, όπως για παράδειγμα μέσα από από τη γυμναστική, τη ζωγραφική ή το χιούμορ. Επιπλέον, ανεκτίμητης σημασίας είναι και η εσωτερική συζήτηση με τον εαυτό μας, καθώς και η προσπάθεια αντικατάστασης των αρνητικών, δυσλειτουργικών μοτίβων σκέψης με άλλα πιο θετικά. Για παράδειγμα, αντί να σκεφτούμε: “Πώς τολμάει ο άνθρωπος αυτός να μου συμπεριφέρεται με το συγκεκριμένο τρόπο;”, μπορούμε να σκεφτούμε: “Μπορώ να αντιμετωπίσω την κατάσταση. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να εξοργιστώ, γιατί αυτό μόνο χειρότερα θα κάνει τα πράγματα”. Τέλος, προτείνεται η υιοθέτηση ενός πιο ευέλικτου και όχι απόλυτου και διχοτομικού τρόπου σκέψης. Κι αυτό γιατί, αν θεωρούμε ότι ο κόσμος και οι ανθρώπινες συμπεριφορές θα πρέπει να ανταποκρίνονται ρητά στις δικές μας προσδοκίες και απαιτήσεις, τότε σίγουρα θα βιώνουμε υψηλά επίπεδα θυμού όταν αυτό δε συμβαίνει.

Συμπερασματικά, πάντα υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι να εκφράσουμε το θυμό μας, τα συναισθήματά μας, τις επιθυμίες μας και όλα όσα μας ενοχλούν και μας πικραίνουν. Άλλες φορές αυτό είναι πιο εύκολο, κι άλλες πιο δύσκολο. Σημασία έχει, όμως, να έχουμε την υπομονή και την ψυχραιμία, ώστε να μπορέσουμε να βρούμε τον καταλληλότερο τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων θυμού μας ανάλογα με την εκάστοτε περίσταση. Στην προσπάθεια αυτή, φυσικά, απαραίτητη είναι και η συμβολή της αυτογνωσίας, η οποία βοηθάει κάθε φορά το άτομο να αναγνωρίσει τα βαθύτερα νήματα που κινούν τον ψυχισμό και τη συμπεριφορά του, ώστε το άτομο να μπορέσει στη συνέχεια να σκεφτεί, να επιλέξει και να οργανώσει τον καταλληλότερο κάθε φορά τρόπο αντίδρασής του.