Πόσο συχνά ακούει κανείς το σχόλιο-γνωμικό «Μια εικόνα ισούνται με 1000 χίλιες λέξεις»; Κι όμως ο φωτογραφικός φακός έχει καταφέρει να συλλάβει εικόνες η αξία των οποίων θα ήταν κρίμα να μετρηθεί σε λέξεις.
Πόσες φόρες έχει ένα παιδί αποτελέσει τον καθρέπτη μιας απελπιστικής κατάστασης, μιας ανθρώπινης τραγωδίας;
Οι εικόνες που ακολουθούν όλες τους λένε μια ιστορία σκληρή, μια ιστορία που δύσκολα μπορεί κανείς να περιγράψει με λέξεις, αλλά και μια ιστορία που καλό είναι να γνωρίζουμε όλοι μας.
Το κορίτσι της βόμβας Ναπάλμ (Βιετνάμ, 1972)
AP Photo/Nick Ut
Στις 8 Ιουνίου 1972, οι δυνάμεις του Νότιου Βιετνάμ έριξαν μια βόμβα Ναπάλμ -οι βόμβες αυτού του είδους είναι γνωστές για τα σοβαρά εγκαύματα που προκαλούν σε όποιον έρθουν σε επαφή- στο χωριό Trang Bang (Νότιο Βιετνάμ), το οποίο βρισκόταν υπό την κατοχή των Βορίων.
Η Phan Thị Kim Phúc -το γυμνό κοριτσάκι στο κέντρο της φωτογραφίας- ήταν μόλις 9 χρονών και κάτοικος του χωριού όταν έπεσε η βόμβα. Τα ρούχα της έπιασαν φωτιά και τα ξέσκισε, πετώντας τα από πάνω της και τρέχοντας στους δρόμους μαζί με τους συγχωριανούς της.
Ο Βιετναμέζος φωτογράφος Nick Ut, που βρισκόταν στο σημείο, έβγαλε τη φωτογραφία της μικρής Kim Phúc, προτού τη μεταφέρει στο νοσοκομείο, όπου έμεινε για ένα διάστημα 14 μηνών.
Την επόμενη της επίθεσης η φωτογραφία του Nick Ut βρισκόταν στο εξώφυλλο των New York Times, ενώ το 1973 ήταν ο λόγος για να κερδίσει ο Ut το Βραβείο Πούλιτζερ. Η Kim Phúc -σήμερα 53 χρονών- είχε φιλανθρωπική δράση και είναι Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της UNESCO, ενώ η φωτογραφία της είναι για πολλούς το απτό παράδειγμα των δεινών που προκάλεσε ο πόλεμος στο Βιετνάμ, αλλά και γενικότερα αποτελεί ένα ηχηρό αντιπολεμικό μήνυμα.
Ο λιμός της Ουγκάντας (Ουγκάντα, 1980)
Photo by Mike Wells
Η φωτογραφία δείχνει μόνο δύο χέρια, δύο χέρια που αντικατοπτρίζουν τις διαφορές ανάμεσα στις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος, του ίδιου κόσμου. Το ένα χέρι ανήκει σε έναν ιεραπόστολο και το άλλο σε ένα παιδί της περιοχής Karamoja της Ουγκάντας, θύμα της τρομερής πείνας που σάρωσε την περιοχή τη δεκαετία του 1980 -ο λιμός σκότωσε το 21% του πληθυσμού και το 60% των νεογέννητων.
Ο Mike Wells τράβηξε αυτή τη φωτογραφία τον Απρίλιο του 1980. Μετά την εν αγνοία του υποβολή της φωτογραφίας από την εκδοτική εταιρεία με την οποία συνεργαζόταν, ο φωτογράφος κέρδισε το βραβείο World Press Photo Award. Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν ήθελε να παραλάβει το βραβείο αισθανόμενος ότι εκμεταλεύεται την ανθρώπινη ψυχή, ενώ παραδέχτηκε ότι ντρέπεται ακόμα και που τράβηξε την εικόνα.
Η φωτογραφία έμελλε να αποτελέσει ένα σύμβολο της -μέχρι πρότινος άγνωστης- κατάστασης που επικρατούσε και συνεχίζει να επικρατεί στην Αφρική, καθώς και της φτώχιας και της πείνας που μαστίζουν εκεί.
Η διαρροή αερίου στο Μποπάλ (Ινδία, 1984)
Photo by Pablo Bartholemew
Το χειρότερο βιομηχανικό ατύχημα όλων των εποχών θεωρείται ότι συνέβη στο Bhopal της Ινδίας στις 2-3 Δεκεμβρίου του 1984. Ελλιπής συντήρηση του εργοστασίου εντομοκτόνων της Union Carbide India Limited οδήγησε στην έκθεση τουλάχιστον μισού εκατομμυρίου ανθρώπων σε ισοκυανικό μεθύλιο και άλλα χημικά. Σύμφωνα με υπολογισμούς περίπου 15,000-25,000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω του ατυχήματος.
Η φωτογραφία -σύμβολο όσων έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της διαρροής των χημικών- απεικονίζει την κηδεία ενός μικρού κοριτσιού -αγνώστου ταυτότητος- θύματος της τραγωδίας.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία, η οποία το 1984 κέρδισε το βραβείο World Press Photo of the Year, την τραβήχτηκε από τον Ινδό φωτογράφο Pablo Bartholemew. Ωστόσο, μια ασπρόμαυρη εκδοχή του ίδιου περιστατικού έχει τραβηχτεί από τον συμπατριώτη και συνάδελφο του Pablo, Raghu Rai.
Το κορίτσι από το Αφγανιστάν (1984, Αφγανιστάν)
National Geographic/Steve McCurry
Τον Ιούνιο του 1985 αυτή η φωτογραφία στόλισε το εξώφυλλο του περιοδικού National Geographic. Η κοπέλα -αρχικά αγνώστων στοιχείων- είχε φωτογραφηθεί από τον Steve McCurry τον Δεκέμβριο του 1984 και γρήγορα αναδείχθηκε σε εμβληματική φυσιογνωμία, πρωταγωνιστώντας στη δυτική συνείδηση ως το πρότυπο του κοριτσιού-πρόσφυγα από περιοχές της Ανατολής.
Το έντονο, αφοπλιστικό βλέμμα της την ξεχώρισε στα μάτια της κοινής γνώμης και πολλοί την έχουν συνδέσει με τη Μόνα Λίζα.
Το 2002 το όνομά της αποκαλύφθηκε να είναι Sharbat Gula, μια γυναίκα αφγανικής καταγωγής που όταν τη φωτογράφησε ο McCurry ήταν 12 χρονών και μαθήτρια σε ένα ανεπίσημο σχολείο σε προσφυγικό καταυλισμό στο Πακιστάν, όπου ζούσε μετά τη σοβιετική κατάληψη του Αφγανιστάν.
Μοντέλο και φωτογράφος ήρθαν ξανά σε επαφή το 2002, μετά από δεκαετίες αναζήτησης. Η Gula δεν είχε δει τη φωτογραφία της πριν από αυτή τη συνάντηση.
Omayra Sánchez (1985, Κολομβία)
Photo by Frank Fournier
H Omayra Sánchez ήταν ένα κορίτσι από το χωριό Armero της Κολομβίας. Η φωτογραφία αυτή τραβήχτηκε από τον Frank Fournier λίγες ώρες πριν από τον θάνατό της στις 16 Δεκεμβρίου 1985 και το 1986 κέρδισε το World Press Photo Premier Award.
Τρεις μέρες πριν, η έκρηξη του ηφαιστείου της περιοχής υπήρξε η αιτία για την καταστροφή του χωριού της Omaya. Η άτυχη κοπέλα πέρασε τρία 24ωρα εγκλωβισμένη σε ένα μείγμα λάβας, λάσπης και νερού πριν υποκύψει.
Όλος ο κόσμος παρακολουθούσε έκπληκτος μέσω των τηλεοπτικών δικτύων την αγωνία της. Η κατάσταση της υγείας της ήταν εξαιρετικά κρίσιμη, ωστόσο οι ελλιπείς ιατρικές δομές της χώρας της δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν με την αναγκαία ταχύτητα.
Ο θάνατός της, που προήλθε είτε από υποθερμία είτε από γάγγραινα, δεν ήταν μάταιος, καθώς η φωτογραφία των τελευταίων στιγμών της έκανε το γύρω του κόσμου και προκάλεσε ένα κύμα βοήθειας προς τους υπόλοιπους πληγέντες της έκρηξης.
Το αρπακτικό και το μικρό κορίτσι (1993, Νότιο Σουδάν)
Photo by Kevin Carter
Τα στοιχεία του κοριτσιού της φωτογραφίας δεν είναι γνωστά.
Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι το εικονιζόμενο κορίτσι, φανερά υποσιτισμένο, μπουσουλούσε προς ένα κέντρο σίτισης του ΟΗΕ, όταν κατέρρευσε λόγω αδυναμίας. Ένα αρπακτικό στεκόταν κοντά στο παιδί όταν ο Kevin Carter τράβηξε τη φωτογραφία.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία εμφανίστηκε στην εφημερίδα The New York Times, ενώ το 1994 κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ.
Ωστόσο, η μοίρα του κοριτσιού δεν έγινε ποτέ γνωστή. Ο φωτογράφος δέχτηκε έντονες κριτικές γιατί δεν το βοήθησε, ενώ τράβηξε τη φωτογραφία του. Η πίεση και οι τύψεις ήταν τόσο που τελικά τον Ιούλιο του 1994 ο Kevin Carter κατέφυγε στην αυτοκτονία.
Μέσα από το συρματόπλεγμα (1999, Κόσοβο)
Carol Guzy/The Washington Post/Getty Images
Η φωτογραφία αυτή -τραβηγμένη στις 3 Μαρτίου 1999- παρουσιάζει μια θετικά φορτισμένη στιγμή, το αίσιο τέλος της περιπέτειας μιας οικογένειας κατά τον πόλεμο του Κοσόβου. H Carol Guzy τράβηξε τη φωτογραφία αυτή που της επέφερε το Βραβείο Πούλιτζερ.
Ο πόλεμος είχε διαχωρίσει την οικογένεια της φωτογραφίας. Όταν ξαναβρέθηκαν μόνο ένας φράκτης εμπόδιζε την επανένωσή της. Αναμένοντας αυτή τη στιγμή, η μητέρα του παιδιού αποφασίζει να περάσει τον δίχρονο Agim Shala μέσα από το συρματόπλεγμα στα χέρια του παππού του, που διέμενε σε καταβολισμό στην Αλβανία.
Η φωτογραφία αυτή απέδειξε ότι τέτοιες ιστορίες υπάρχουν ακόμα και στην καρδιά του Δυτικού Κόσμου, ενώ ο 21ος αιώνας ετοιμαζόταν να ανατείλει.
Ο μικρός Alan (2015, Τουρκία)
REUTERS/Nilufer Demir/DHA
Η εικόνα του μικρού Alan Kurdi, του οποίου το σώμα είχε ξεβραστεί στα παράλια της Τουρκίας στα τέλη του καλοκαιριού του 2015, έδωσε ένα πρόσωπο στη συριακή προσφυγική κρίση.
Το τρίχρονο αγόρι έχασε τη ζωή του στο Αιγαίο, ενώ ταξίδευε προς την Ελλάδα με την οικογένεια του, ελπίζοντας να φτάσουν τελικά στον Καναδά.
Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τον Τούρκο δημοσιογράφο Nilüfer Demir και γρήγορα έκανε τον κύκλο του διαδικτύου, επηρεάζοντας τον τρόπο που η Ευρώπη και γενικότερα ο κόσμος αντιμετώπιζε το προσφυγικό ζήτημα.
