The Stanford Prison Experiment : Μία προσομοίωση της ψυχής του ανθρώπου
Όταν τα παιδικά παιχνίδια απομυθοποιούνται
Σαν παιδιά όλοι/ες κάποτε ερωτηθήκαμε «Τι θα έκανες αν ήσουν αόρατος» ή «Τι θα έκανες αν ήσουν υπερήρωας». Τα ζητήματα υπερδυνάμεων μας έκαναν να ταξιδεύουμε ασταμάτητα στο δημιουργικό κομμάτι του μυαλού μας και να φανταζόμαστε τον εαυτό μας να σώζει τον πλανήτη χωρίς κανέναν κόπο, μόνο με μία σκέψη μας. Μεγαλώνοντας, όμως, και χάνοντας την αισιοδοξία που έχουμε για τον κόσμο γύρω μας σαν παιδιά, τα ζητήματα υπερδυνάμεων μετατρέπονται σε ζητήματα εξουσίας. Έχουμε απομυθοποιήσει τα καρτούν πλέον και έχουμε συνειδητοποιήσει ότι οι δυνάμεις των ανθρώπων είναι πολύ διαφορετικές από αυτές που φανταζόμασταν σαν παιδιά.
Εσύ, λοιπόν, τι θα έκανες αν είχες την εξουσία στα χέρια σου; Το 1971 ο καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, Φίλιπ Ζιρμπάντο, αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα πάνω στο ζήτημα της εξουσίας αλλά και της υποταγής σε αυτήν. Η εξουσία και η υποταγή μπορεί να πάρει διάφορες μορφές σε μια κοινωνία. Ο Ζιρμπάντο εστίασε στο περιβάλλον της φυλακής, θέλοντας πιο συγκεκριμένα να παρακολουθήσει και να εντοπίσει τις ψυχολογικές επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει σε ένα άτομο η μετατροπή του σε φυλακισμένο (υποταγή) ή σε φρουρό (εξουσία).
Όταν η ανθρώπινη ύπαρξη φαντάζει αδύνατον να κατανοηθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο
Για το πείραμα επιλέχτηκαν 24 άτομα από τα 75, με μόνα κριτήρια της απουσία ιστορικού ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων και την κατοχή καθαρού ποινικού μητρώου. Οι ρόλοι των ατόμων που πήραν τελικά μέρος στο πείραμα κατανεμήθηκαν στην τύχη, με ρίψη κέρματος. Τα αποτελέσματα του πειράματος αποδείχτηκαν απρόοπτα σε ακραίο βαθμό, κάτι που ο ψυχολόγος δεν κατάφερε να μετριάσει και να ελέγξει ικανοποιητικά, και έφτασε απλά στο συμπέρασμα ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους. Η υπερβολική αυτή ταύτιση ώθησε και το ένα τρίτο των φρουρών να επιδείξουν γνήσια σαδιστικές τάσεις, φτάνοντας τις περισσότερες φορές σε ακραίες συμπεριφορές εις βάρος των φυλακισμένων. Το πείραμα διακόπηκε τελικά μετά από έξι ημέρες, όταν πλέον ο Ζιρμπάντο συνειδητοποίησε ότι η κατάσταση έχει εκτροχιαστεί εντελώς και δεν είναι κάτι που μπορεί να το χειριστεί όπως θα περίμενε.
Το πείραμα του Ζιμπάρντο γοήτευσε αρκετά την έβδομη τέχνη, με πρώτη έκφραση της το ομώνυμο ντοκιμαντέρ του 1992, με σεναριογράφο τον ίδιο τον ψυχολόγο. Μια πιο πρόσφατη προσέγγισή του είναι αυτή της ταινίας του 2015, The Stanford Prison Experiment.
Όταν ο κινηματογράφος καταφέρνει και αντικατοπτρίζει όλη την υπόστασή σου
Η ταινία αυτή δεν διαφέρει πολύ από ένα καλοστημένο ντοκιμαντέρ. Με την σκηνοθεσία να καλύπτει όλες τις εκφάνσεις του πειράματος, από την επιλογή των ατόμων, μέχρι και τον τερματισμό του, και χωρίς να φοβάται ο σκηνοθέτης της, Kyle Patrick Alvarez, τις βίαιες και ωμές εικόνες, η ταινία είναι περίεργα ρεαλιστική και αποκρουστική. Αξιοσημείωτες είναι και οι ερμηνείες των ηθοποιών, μέσα στα ονόματα των οποίων περιλαμβάνονται και αυτά των Ezra Miller, Tye Sheridan και Ki Hong Lee.
Το Stanford Prison Experiment του 2015, λοιπόν, καταφέρνει να μας φέρει στο σήμερα ένα πείραμα του παρελθόντος, κατά το οποίο καταπατήθηκαν όλοι οι όροι της ηθικής και αποδείχτηκε η ασχήμια και η βιαιότητα που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος. Αξίζει να την παρακολουθήσει κανείς, μόνο και μόνο για να προβληματιστεί και να δει την ζωή του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, στην κοινωνία, και στις διάφορες κοινωνίες που τοποθετεί τον εαυτό του.
Και αυτό γιατί πολύ απλά το πείραμα του Στάνφορντ είναι μια μικρή προσομοίωση της κτηνώδους κοινωνίας που έχει καταφέρει να ντύσει ο άνθρωπος με την έννοια του πολιτισμού.