Εν μέσω καραντίνας διάφορα ερωτήματα περιτριγυρίζουν στο μυαλό μας. Ερωτήματα αφηρημένα, διασκορπισμένα, τα οποία ίσως δεν τα έχουμε σκεφτεί ποτέ συνειδητά. Οι ιδιαίτερες συνθήκες που ζούμε έχουν φέρει πολλές αλλαγές στη ζωή μας και την έχουν επηρεάσει ποικιλοτρόπως. Το βασικό ερώτημα είναι αν μπορούν όλοι να διαχειριστούν αυτή την κατάσταση. Για το λόγο αυτό θέσαμε όλες τις ερωτήσεις μας στην Ειρήνη Καραβασίλη, ψυχολόγο και συστημική ψυχοθεραπεύτρια. Σπούδασε στο Τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με κατεύθυνση Κλινικής Ψυχολογίας.Ειδικεύτηκε στη Συστημική Θεραπεία και Συμβουλευτική, παρακολουθώντας το τετραετές Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στο Κε.Σ.Με.Θ.Θ. – Κέντρο Συστημικής Μελέτης και Θεραπείας Θεσσαλονίκης. Από το 2016 έως και σήμερα παρέχει υπηρεσίες ατομικής και ομαδικής ψυχοθεραπείας και συμβουλευτικής. 

Παρ’ όλο που η κατάσταση είναι πιο κρίσιμη σε σχέση με την “Καραντίνα 1”, παρατηρείται ότι ο κόσμος είναι πιο ελαστικός στην τήρηση των μέτρων και σε πολλές περιπτώσεις και λιγότερο φοβισμένος. Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει αυτή η αντίθεση;

Πιστεύω πως έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία η δύναμη της συνήθειας. Ο φόβος του άγνωστου παγώνει τους ανθρώπους και είναι πολύ πιο εύκολο γι αυτούς να μπούνε σε μία διαδικασία υπακοής. Επίσης παίζει τεράστιο ρόλο η κούραση και η αγανάκτηση. Όταν δεν αντέχεις άλλο μία κατάσταση, είναι πολύ πιο εύκολο να αρχίσεις να βρίσκεις λόγους που να την καθιστούν μη αναγκαία.

Σ’ αυτές τις συνθήκες εγκλεισμού συνηθίζεται οι αδυναμίες, οι ανασφάλειες και οι φόβοι μας να γίνονται εντονότεροι. Παρατηρείται αύξηση φαινομένων κατάθλιψης ή ακόμη και αυτοχειρίας και πως μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε;

Παρατηρείται έντονη αύξηση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους, κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο και φυσιολογικό. Ενδεικτική είναι η μεγάλη αύξηση των αντακαταθλιπτικών και ηρεμιστικών χαπιών στα λύμματα. Δεν υπάρχουν ακόμη δομημένες, επίσημες έρευνες για την αύξηση της αυτοχειρίας, αλλά η εικόνα είναι πως υπάρχει επίσης μία αύξηση. Η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων αυτών είναι ένα τρομερά περίπλοκο ζήτημα, ειδικά σε αυτήν την περίπτωση. Ωστόσο, αν ήταν να δώσω μία πιο γενική συμβουλή αυτή θα ήταν να επικεντρωθούμε όσο μπορούμε στο εδώ και τώρα.

Η κατάθλιψη πιστεύουν πολλοί πως συνδέεται με έλλειψη ενέργειας. Αυτό, όμως δεν ισχύει. Έχει πολύ περισσότερο να κάνει με την επικέντρωση όλης της ενέργειας στην ανησυχία και στις δυσφορικές σκέψης. Θα μπορούσε, λοιπόν, κάποιος/α να επικεντρώσει την ενέργειά του/της στο πώς μπορεί σήμερα να είναι καλά, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τον καθένα και την κάθε μία. Το «είμαι καλά» δεν έχει την ίδια σημασία για όλους και δεν έχει νόημα να μπάινουμε σε συγκρίσεις. Για κάποιον μπορεί το «είμαι καλά» να σημαίνει «είμαι παραγωγικός» ενώ για κάποιον άλλον «βρήκα την δύναμη να σηκωθώ από το κρεβάτι σήμερα».

Κατ’ επέκταση της προηγούμενης ερώτησης, θα ήθελα να μιλήσουμε και για την ενδοοικογενειακή κακοποίηση που μπορεί να υφίστανται κάποιοι σ’ αυτές τις συνθήκες εγκλεισμού.

Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Δυστυχώς παρατηρείται μεγάλη αύξηση στην ενδοοικογενειακή βία. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που έχουν παίξει ρόλο σε αυτό. Η εντονότερη ροπή προς την κατάχρηση ουσιών, τα συναισθήματα θυμού που ευδοκιμούν σε τέτοιες συνθήκες, η ανεργία και πολλά πολλά άλλα. Πρόκειται για ένα ζήτημα κοινωνικό και χρειάζεται αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια. Χρειάζεται δίκτυο υποστήριξης, να μην αισθάνονται οι άνθρωποι που υφίστανται κακοποίηση μόνοι. Αν αισθανόμαστε μόνοι εμείς, φανταστείτε εκείνοι. Οργανώσεις, κρατικοί φορείς μπορούν να βοηθήσουν. Αλλά ακόμα κι εμείς οι ίδιοι. Τώρα που περνάμε τόσες ώρες στο σπίτι, αν ακούσουμε κάτι, ας μην διστάσουμε να μιλήσουμε, να ειδοποιήσουμε. Χρειάζεται η κοινωνική αλληλεγγύη πιο πολύ από ποτέ.

Στoν αντίποδα, κάποιοι αδράττουν την ευκαιρία για να κάνουν μία εσωτερική αναζήτηση, να εξελιχθούν ως άνθρωποι και να βελτιώσουν την σχέση τους με οικογένεια και φίλους. Η καραντίνα ενδείκνυται πράγματι για κάτι τέτοιο και αν ναι, πως μπορούμε να πετύχουμε την αυτοβελτίωση;

Η καραντίνα είναι μία ιδιαίτερη κατάσταση, η οποία σε αναγκάζει να μείνεις μόνος και να περάσεις χρόνο με τον εαυτό σου. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που το είδαν αυτό σαν ευκαιρία προσωπικού αναστοχασμού και αυτοβελτίωσης και αυτό είναι υπέροχο. Ωστόσο, επειδή μιλάμε για μία περίπτωση αναγκαστικού εγκλεισμού και όχι επιλογής, θα ήθελα να τονίσω πως κάποιος/α που δεν μπήκε σε αυτήν την διαδικασία δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να νιώθει άσχημα. Όχι, μία αναγκαστική καραντίνα σε περίοδο πανδημίας, δεν είναι πρώτα μία ευκαιρία αυτοβελτίωσης και εξέλιξης. Είναι μία στρεσογόνα κατάσταση, την οποία ο κάθε ένας και η κάθε μία προσπαθεί να την διαχειριστεί όσο καλύτερα μπορεί. Για να απαντήσω, όμως, στην τελευταία ερώτησή σας, το πρώτο βήμα για την αυτοβελτίωση είναι πάντα η αυτοπαρατήρηση!

Απ’ ό,τι παρατηρώ απ’ τον εαυτό μου αλλά και από συζητήσεις με φίλους, υπάρχει μία αποδοχή και προσαρμογή της καθημερινότητας στις τωρινές συνθήκες. Συνεπώς, όταν γίνει η επιστροφή στην προηγούμενη καθημερινότητα μπορεί να υπάρξει μία πίεση και άγχος για να προλάβουμε όλα αυτά που κάναμε. Πόσο εύκολη θα είναι η επιστροφή στην προηγούμενη καθημερινότητα και πώς μπορούμε να προετοιμαστούμε γι’ αυτή;

Νομίζω πως δεν πρόκεται ακριβώς για επιστροφή. Δεν γίνεται να επιστρέψουμε σε μία πρότερη κατάσταση ακριβώς ίδιοι, σαν να μην συνέβη τίποτα. Η ίδια η φύση των κοινωνιών πιστεύω θα υποστεί μεταβολές. Θα έλεγα, λοιπόν, πως θα μπούμε σε μία διαδικασία επαναδημιουργίας της καθημερινότητάς μας, ίσως με διαφορετικούς όρους. Η δημιουργία υποθετικών σεναρίων και η αναζήτηση των δικών μας εναλλακτικών δράσεων μέσα σε αυτά είναι μία καλή τεχνική προετοιμασίας για νέες καταστάσεις και πιστεύω πως θα βοηθήσει και σε αυτήν.

Οι συνθήκες εγκλεισμού πόσο έχουν επηρεάσει την ψυχική μας υγεία και τι αποτύπωμα θα αφήσουν;

Νομίζω πως δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την μεγάλη επίδραση του εγκλεισμού στην ψυχική μας κατάσταση. Η μοναξία, το άγχος, ο φόβος, το πένθος, είναι πράγματα που κληθήκαμε να τα αντιμετωπίσουμε όλα μαζί και εντελώς άξαφνα. Η διαφοροποίηση του τρόπου ζωής μας τόσο ραγδαία και ριζικά θα αφήσει το αποτύπωμά της. Εγώ, όμως, πιστεύω πολύ στον άνθρωπο. Στις δυνάμεις του και στην ανθεκτικότητά του, στην ικανότητά του να πέφτει και να ξανασηκώνεται. Κι αυτό νομίζω πως θα συμβεί και τώρα. Ήδη αντιμετωπίσαμε αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση που κανείς δεν ήξερε πως θα αντιμετωπιστεί. Με τις ίδιες δυνάμεις και αποθέματα θα αντιμετωπίσουμε και την επαναδημιουργία της καθημερινότητάς μας. Δεν γνωρίζω ακριβώς τι αποτύπωμα θα αφήσουν, αλλά γνωρίζω πως τα αποτυπώματα δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Είναι σημάδια ότι παλέψαμε, αλλά και ότι επιβιώσαμε.

Τελικά η καραντίνα ενώνει ή χωρίζει τα ζευγάρια;

Το μεγάλο debate της καραντίνας, λοιπόν. Εγώ παρατηρώ πως, στην πλειοψηφία τους, τα ένωσε. Όταν ένα ζευγάρι καλείται να αντιμετωπίσει κάτι μαζί, να δημιουργήσει κάτι καινούργιο, να αντέξει κάτι καινούργιο, να μάθει καλύτερα ο ένας τον άλλον, δημιουργείται μία σύνδεση. Ο άλλος γίνεται σύντροφος, συνοδοιπόρος και συνεργάτης. Αλλά και στις περιπτώσεις που τα χώρισε τα ζευγάρια, ίσως να τα χώρισε για καλό. Ίσως να τους έδωσε την ευκαιρία να δούνε πως η σχέση τους με αυτήν την μορφή της δεν είναι κάτι που τους ικανοποιεί και πρέπει να τερματιστεί για να αλλάξει μορφή. Ίσως να γίνει φιλική ή γονική ή και απλά μία ώραία ανάμνηση.

Τέλος, αφού σας ευχαριστήσω θέλω να σας κάνω μία ερώτηση, την οποία μπορείτε να επιλέξετε να την απαντήσετε είτε φιλοσοφικά είτε επιστημονικά. Πόσο ακόμη εγκλεισμό αντέχουμε;

Θα την απαντήσω ανθρώπινα και θα πω πως δεν αντέχουμε πολύ ακόμα. Το παρατηρώ στους πελάτες, αλλά και στους φίλους και την οικογένειά μου και σε εμένα την ίδια. Οι άνθρωποι έχουν φτάσει στα όριά τους και έχουν εξαντλήσει την εφευρετικότητά τους ώστε να βρούνε εναλλακτικούς τρόπους ψυχαγωγίας, σύνδεσης και αντιμετώπισης της καθημερινότητάς τους. Φιλοσοφικά και επιστημονικά θα λέγαμε πως ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να προσαρμόζεται συνεχώς στο περιβάλλον του, αλλά και να το προσαρμόζει και γι αυτό έχει επιβιώσει τόσα χρόνια. Οπότε, θεωρητικά, θα μπορούσαμε να «αντέξουμε» κι άλλο. Πρακτικά, όμως, εγώ βλέπω πως ο κόσμος κουράστηκε και χρειάζεται να δει ένα φως στο τούνελ, κάτι να περιμένει και να του δώσει δύναμη.