Πόσο Αγία, ρωμαϊκή και αυτοκρατορία ήταν η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Είχε δίκιο ο Βολταίρος;

Ο Βολταίρος (Γάλλος συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος 1694-1778) μεταξύ άλλων είχε διατυπώσει την άποψη ότι η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήταν ούτε Αγία, ούτε Ρωμαϊκή, ούτε όμως και Αυτοκρατορία. Αυτή του η δήλωση εξακολουθεί να απασχολεί ακόμη και σήμερα τους ιστορικούς, με αποτέλεσμα να έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις και γνώμες σχετικά με αυτό το σύμπλεγμα πριγκηπάτων, βασιλείων, δουκάτων, αρχιδουκάτων και επισκοπών που «έζησε» στην κεντρική Ευρώπη για περίπου μια χιλιετία.

Αυτοκρατορία;

Για την ιστορική ομοιομορφία στην δομή του χρονικού, συνεχούς άξονα θα ξεκινήσω από την τρίτη αμφιλεγόμενη λέξη του όρου και όχι με την πρώτη. Αυτοκρατορία. Σε μια αυθαίρετη ερώτηση, πόσο αυτοκρατορία ήταν το «κράτος» αυτό; Για να απαντήσει κανείς θα πρέπει να λάβει υπόψη του τί θεωρούσαν αυτοκρατορία οι άνθρωποι εκείνης της εποχής, αλλά και αντίστοιχα της εποχής του Βολταίρου. Ξεκινώντας λοιπόν ο Καρλομάγνος στέφεται Αυτοκράτορας, τίτλος που του χορηγήθηκε από το ίδιο τον Πάπα, τα Χριστούγεννα του 800. Μέχρι τότε το de jure και το de facto δικαίωμα στον τίτλο κατείχε ο εκάστοτε Βυζαντινός Αυτοκράτορας, αφού το ίδιο το Βυζαντινό κράτος θεωρούταν η νόμιμη ιστορική συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Imperator λοιπόν είχε το δικαίωμα να στέφεται μόνον ο προκαθήμενος της Βυζαντινής δυναστείας.

Δεδομένου, ωστόσο, το ότι στη  χρονική στιγμή, για την οποία μιλάμε, το πρόσωπο αυτό ήταν γυναίκα, η Αυτοκράτειρα Ειρήνη και ήδη οι δογματικές διαφορές ανατολής και δύσης έκαναν την εμφάνισή τους στην «πολιτική» σκηνή, αυτό έκανε ακόμη πιο εύκολη την κίνηση του Πάπα. Άρα τώρα έχουμε δυο αυτοκρατορίες (;), μια στη δύση, μια στην ανατολή. Αυτό ερχόταν δε σε αντιπαράθεση με τον ίδιον τον όρο Imperium. Μετά και την κατάλυση της ανατολής όμως και καθώς φτάνουμε στην εποχή του Βολταίρου, πριν μάλιστα η Γαλλία διεκδικήσει μερίδιο στο Αυτοκρατορικό παρελθόν της Παπικής Αυλής, ο όρος συνυφαίνεται με την Αυτοκρατορία των Αψβούργων και ανα διαστήματα αλλάζει χέρια, μετακινείται και χρησιμοποιείται από διάφορες δυνάμεις πχ. το Ηνωμένο Βασίλειο για λόγους καθαρά γοήτρου.

Η στέψη του Καρλομάγνου

Εκτός όμως από την ονομασία καθαρά, η ίδια η δομή της διοίκησης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατοριας ήταν αντίθετη στον όρο. Δεν υπήρχε πρωτεύουσα, δεν υπήρχε κυβέρνηση, δεν υπήρχαν νόμοι που να εφαρμόζονταν σε όλη της την επικράτεια και ο έλεγχος, επομένως, από μέρους της ονομαστικής και μόνο αρχής ήταν υπερβολικά ανίσχυρος, έως ανύπαρκτος. Επομένως ο Βολταίρος για τους δικούς του, όμως, λόγους, κύριως εξαιτίας της γαλλικής του καταγωγής και της έχθρας της πατρίδας του με το Αρχιδουκάτο της Αυστρίας, τον κατά παράδοση δηλαδή εστεμμένο της Αυτοκρατορίας, οδηγήθηκε στην διαπίστωση ότι δεν ήταν αυτό το σχήμα Αυτοκρατορία. Και όντως, με την έννοια του όρου, και τότε και σήμερα, δεν είναι.

Αγία;

Ήταν όμως Αγία; Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πολύ μετά την ίδρυση του σχήματος αυτού για να τονίσει την θρησκεία και στην προκειμένη περίπτωση τον λουθηρανισμό ως τον ενωποιητικό παράγοντα των υπηκόων όλων των κρατιδίων που την απάρτιζαν για την αποφυγή προστριβών. Και αφού ο εκάστοτε ενθρονισμένος τόσο στα μεγαλύτερα κράτη όσο και στις μικρές πόλεις-κράτη θεωρούταν ο αντιπρόσωπος του θεού στη γη (ελέω θεού Βασιλεύς) τότε ναι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν Αγία. Όχι όμως καθόλη τη διάρκεια ζωής της από το 800-1806.

Ρωμαϊκή;

Ήταν Ρωμαϊκή; Ούτε ιστορικά, ούτε πολιτικο-κοινωνικά και πολιτισμικά είχε συνάφια με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Κι αν θεωρούταν η Ποντίφικη έδρα μια τελευταία ένωση με το ένδοξο παρελθόν του ονόματος, αυτή χάθηκε αφού ο Γερμανικός Βορράς ιυοθέτησε τον προτεσταντισμό σε αντίθεση με τον Αυστρο-βαυαρικό νότο που παρέμεινε Παπικός. Άρα όχι δεν ήταν Ρωμαϊκή. Ο όρος προσδόθηκε ίσως σαν μια επιπλέον υποστήριξη στον όρο Αυτοκρατορία, για λόγους πάλι γοήτρου και φυσικά νομιμότητας της εξουσίας έναντι του λαού.

“Αγία Γερμανική Σύμπραξη”

Θα ήταν, λοιπόν, πολύ πιο ιστορικά έντιμο, μόνο από πλευράς εννοιολογικής αντιμετώπισης, η παραδοχή ενός καινούριου όρου. Αγία Γερμανική Σύμπραξη και όχι ομοσπονδία, γιατί δεν λειτουργούσαν όλα τα κρατίδια κάτω από τους ίδους όρους και ούτε οι μονάρχες τους είχαν τα ίδια δικαιώματα. Υπήρχαν τρία «κολλέγια» πλην του εστεμμένου Αυτοκράτορα. Οι ελέκτορες, τα πριγκηπάτα και οι ελεύθερες πόλεις κατά σειρά σημαντικότητητας και σημασίας του λόγου τους. Συνεπώς υιοθετώ τον όρο σύμπραξη, αν και όχι απόλυτα, διότι σε μια τόσο αχανή και πολυδιάστατη συμφεροντολογικά «ένωση» δεν ισχύει πάντοτε η έννοια της σύμπραξης.