Περί πολιτικής ορθότητας και άλλων δαιμονίων
Πολιτική ορθότητα. Αλλιώς, η αποφυγή εκφράσεων ή ενεργειών που πιστεύεται ότι αποκλείουν, περιθωριοποιούν ή προσβάλλουν ομάδες ανθρώπων που μειονεκτούν κοινωνικά ή γίνονται διακρίσεις σε βάρος τους. Ένας όρος που, παραδεκτά, από τη γένεσή του, έχει επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο σκέψης και έκφρασης των πολιτών. Ένας όρος, ο οποίος, κατά μερικούς, συνέβαλε στην αποκατάσταση κοινωνικών αδικιών, ενώ, κατά άλλους, αποτελεί, μέχρι και σήμερα, μέσο πίεσης και ελέγχου.
Αυτό που πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνει ευρέως αποδεκτό είναι ότι, πριν μερικές δεκαετίες τουλάχιστον, όταν τα δικαιώματα περί ισότητας, ελευθερίας έκφρασης και ζωής, δεν ήταν δεδομένα για το σύνολο των κοινωνικών ομάδων, η καθιέρωση μίας τέτοιας ”δικλείδας ασφαλείας” ήταν επιτακτική. Και, πράγματι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι από κοινωνικής απόψεως, φαινόμενα, όπως ρατσιστικά σχόλια απέναντι σε γυναίκες, άτομα διαφορετικής εθνικότητας ή ομοφυλόφιλους, εξετάσθηκαν, μέσω αυτής της διαδικασίας, υπό νέο πρίσμα.
Ιστορικά, συναντάμε τον συγκεκριμένο όρο στα μέσα του 20ου αιώνα, στο οπλοστάσιο των αριστερών πολιτικών ρευμάτων, όπου αντικείμενο διαφοράς μεταξύ κομμουνιστών και σοσιαλιστών ήταν το αν, πράγματι η χρήση του κριτηρίου της πολιτικής ορθότητας συμβάλλει ουσιαστικά στην παραγωγή γόνιμου πολιτικού διαλόγου. Συντηρητικοί και φιλελεύθεροι δεξιοί, από την άλλη, προέβαλαν την ανάγκη διασφάλισης του δικαιώματος ελεύθερης έκφρασης ως αντεπιχείρημα απέναντι στις προσπάθειες των πρώτων να καθιερώσουν τη λογική αυτή, ενώ έχει υποστηριχθεί κατά καιρούς ότι υπάρχουν και μορφές πολιτικής ορθότητας που προωθούνται και από τους εκφραστές αυτών των ιδεολογιών.
Σαφώς, ανάλογα με την ταυτότητα, τις ανεπάρκειες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε κοινωνίας, η απήχηση που γνώρισε αυτός ο ο όρος είναι διαφορετική. Είναι γεγονός όμως, ότι από την δεκαετία του 1970 η πολιτική ορθότητα αρχίζει να αποκτά έντονα ειρωνική χροιά στους πολιτικούς κύκλους των ΗΠΑ. Και έπεται συνέχεια. Στην Ελλάδα, δεν χρειάζεται να κάνει κάποιος έρευνα εις βάθος για να διαπιστώσει ότι, παρά το γεγονός ότι η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται ευρέως στο δημόσιο διάλογο, εξακολουθεί να αποτελεί μέχρι και σήμερα μια ασαφή έννοια, της οποίας τα όρια είναι πολλές φορές δύσκολο να προσδιοριστούν. Σε ποιο βαθμό τηρούν, επομένως, οι Έλληνες τους κανόνες που επιτάσσει το ”πολιτικά ορθό” ;
Εδώ παρατηρείται μια αντίφαση. Ενώ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την τηλεόραση και τον τύπο, φαινόμαστε ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι και έτοιμοι να επικρίνουμε κατάφωρα οποιοδήποτε δημόσιο πρόσωπο προβεί στο ατόπημα να χρησιμοποιήσει μία πολιτικά μη ορθή έκφραση, χαρακτηρίζοντάς τον συχνά ρατσιστή, μισογύνη, ομοφοβικό, οι ίδιοι έχουμε να επιδείξουμε πλούτο όμοιων εκφράσεων στην καθημερινότητά μας. Επιπλέον, φαίνεται ότι την προστασία που προσφέρει αυτό το κριτήριο, απολαύουν συγκεκριμένες μόνο κοινωνικές ομάδες.
Τελικά, ο απώτερος σκοπός όλης αυτής της διαδικασίας είναι, όντως, η ριζική και ουσιαστική στροφή στην καθιέρωση του σεβασμού και της ευγένειας στις κοινωνικές μας σχέσεις; Ή μήπως πρόκειται απλά για ένα ημίμετρο, μια υποκριτική επινόηση, με στόχο να χειραγωγείται η σκέψη και κατ’επέκταση, η έκφρασή μας;
[widget id=”text-6″]
Αρκετοί, εσκεμμένα ή όχι, υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο νυν πλανητάρχης, ο οποίος τον Ιούνιο του 2017, μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο, προέβη στην ακραία δήλωση περί ανάγκης να δοθεί ένα τέλος στο όλο ζήτημα περί πολιτικής ορθότητας, επιρρίπτοντας ευθύνες σε όσους ενστερνίζονται τέτοιες λογικές. Και, αν παραδεχτούμε δικαιολογημένα, ότι πρόκειται για μία απόλυτη θέση, ας δούμε τι συμβαίνει στον αντίποδα.
Εξετάζοντας ένα άλλο πρόσφατο παράδειγμα, από τον χώρο της μόδας, γνωστό μοντέλο κατηγορήθηκε ότι δεν εκφράστηκε με αρμόζοντα τρόπο, όταν, προκειμένου να ανακοινώσει τη συνεργασία της με εταιρεία προϊόντων ομορφιάς, αναφέρθηκε στα μακριά μαλλιά μιας γυναίκας ως ένδειξη θηλυκότητας. Ο λόγος; Υποστηρίχθηκε ότι, έτσι, υπονοούσε ότι οι γυναίκες με κοντό μήκος μαλλιών ή άλλες που αποχωρίστηκαν τα μαλλιά τους, λόγω ασθένειας, δεν χαίρουν ομορφιάς και γοητείας. Είναι προφανές, φυσικά, ότι δεν ήταν αυτό το μήνυμα που επεδίωκε να μεταδώσει η συγκεκριμένη κοπέλα, με αυτή την ανάρτηση. Παρ’όλα αυτά, μετά τις πρώτες αντιδράσεις, το περιεχόμενο της λεζάντας άλλαξε, προς χάριν κατευνασμού.
Γίνεται σαφές ότι η πολιτική ορθότητα είναι απαραίτητη, στο μέτρο που εξασφαλίζει την αποτροπή προσβολής και τον σεβασμό προς όλες τις κοινωνικές ομάδες. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μη φτάνουμε στο σημείο να υιοθετούμε ένα πρότυπο υποκριτικού καθωσπρεπισμού στις κοινωνικές μας σχέσεις και να μάθουμε να διαβάζουμε την ουσία και την πρόθεση μιας δήλωσης, με γνώμονα πάντα τη διασφάλιση του μέτρου. Αν το ένα άκρο είναι η ασύστολη επίθεση σε ευπαθείς ομάδες και η άκρατη χρήση της ρητορικής μίσους, τότε το άλλο είναι η εμμονή σε τύπους χωρίς ηθικό περιεχόμενο και εν τέλει ο εκφυλισμός της γλώσσας και η εξάλειψη της πολυπολιτισμικότητάς της.
