Πηγή φωτογραφίας

‘Κακός άνθρωπος γεννιέσαι ή γίνεσαι;’
Πολλά πειράματα έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό. Ένα από τα πιο ακραία πειράματα που σόκαραν τον κόσμο είναι και το πείραμα της φυλακής του Stanford (1971). Η βία, η παράνοια και η κατάχρηση της εξουσίας κυριάρχησαν και ανέδειξαν το πείραμα του Zimbardo ως το πιο γνωστό και συγκλονιστικό πείραμα στην Κοινωνική Ψυχολογία.

Για να πραγματοποιηθεί σήμερα ένα πείραμα του πεδίου της Ψυχολογίας ή της Κοινωνιολογίας, πρέπει να πληροί τις προϋποθέσεις του Κώδικα Δεοντολογίας της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρίας (ΑΡΑ). Ωστόσο παλαιότερα υπήρχε μία μεγαλύτερη ελευθερία χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς για τη διεξαγωγή ενός πειράματος.

Ο Zimbardo ενδιαφέρθηκε να διαπιστώσει εάν η βιαιότητα που είχε αναφερθεί στους φυλακισμένους των αμερικάνικων φυλακών οφειλόταν στις σαδιστικές προσωπικότητες των φρουρών ή είχε περισσότερο σχέση με το περιβάλλον της φυλακής.

Για να μελετήσει τους ρόλους που παίζουν οι άνθρωποι στις καταστάσεις φυλακών, ο Zimbardo μετατρέπει ένα υπόγειο του κτιρίου ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Stanford σε μια ψεύτικη φυλακή. Ανακοίνωσε ότι ζητούσε εθελοντές να συμμετάσχουν σε μια μελέτη των ψυχολογικών επιπτώσεων της ζωής των φυλακών.

Περισσότεροι από 70 αιτούντες ανταποκρίθηκαν και τους δόθηκαν διαγνωστικές συνεντεύξεις και τεστ προσωπικότητας για την εξάλειψη των υποψηφίων με ψυχολογικά προβλήματα, ιατρικές αναπηρίες ή ιστορικό εγκλήματος ή κατάχρησης ναρκωτικών. Η μελέτη περιελάμβανε 24 άνδρες φοιτητές οι οποίοι πληρώθηκαν 15 δολάρια την ημέρα για να συμμετάσχουν στο πείραμα. Οι συμμετέχοντες ανατέθηκαν τυχαία είτε στον ρόλο του φυλακισμένου είτε στον ρόλο του φύλακα σε προσομοιωμένο περιβάλλον φυλακών.

Το πείραμα ξεκίνησε και η πρώτη μέρα κύλισε ομαλά. Ωστόσο από τη δεύτερη μέρα και μετά άρχιζαν να εκδηλώνονται έντονες συμπεριφορές. Σύμφωνα με μαρτυρίες των συμμετεχόντων ένιωθαν να έχουν μία νέα ταυτότητα, ξεχνώντας το ποιοι είναι πραγματικά. Κρατούμενοι και φρουροί είχαν ενσαρκώσει ολοκληρωτικά το ρόλο τους. Ακόμη και ο Zimbardo ανέφερε πως επηρεάστηκε από τις συνθήκες του πειράματος . Ένιωθε ο υπεύθυνος των φυλακών και τον απασχολούσε μόνο η ασφάλεια της φυλακής και όχι οι ζωές των κρατουμένων και των φρουρών.

Ύστερα από παρέμβαση στενού συνεργάτη του Zimbardo, το πείραμα διακόπηκε μετά από 6 μέρες ενώ η διάρκειά του ήταν προγραμματισμένη για 14 ημέρες.

Η μελέτη έλαβε πολλές δεοντολογικές επικρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης πλήρους ενημέρωσης των συμμετεχόντων, καθώς και ο ίδιος ο Zimbardo δεν ήξερε τι θα συμβεί στο πείραμα.

Μια δύναμη της μελέτης είναι ότι άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούνε οι φυλακές των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, οι ανήλικοι που κατηγορούνται για ομοσπονδιακά εγκλήματα δεν στεγάζονται πλέον πριν από τη δίκη με ενήλικες φυλακισμένους (λόγω του κινδύνου βίας εναντίον τους). Μια άλλη δύναμη της μελέτης είναι ότι η επιβλαβής αντιμετώπιση των συμμετεχόντων οδήγησε στην επίσημη αναγνώριση των δεοντολογικών κατευθυντήριων γραμμών από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία.

Ο άνθρωπος είναι σίγουρα μία ύπαρξη πολυεπίπεδη, μοναδική, δυσανάγνωστη και δύσκολη στο να αναλυθεί, καθώς συνέχεια εμφανίζονται νέα στοιχεία που κάθε φορά εκπλήσσουν. Επομένως σίγουρα δεν μπορεί να υπάρξει ένα και μόνο συμπέρασμα για την ανθρώπινη φύση. Ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε  ότι αποτελείται από έναν συγκερασμό στοιχείων, τόσο των κοινωνικών συνθηκών και το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο εξελίσσεται όσο και από στοιχεία που υπάρχουν μέσα του από τη γέννησή του.