Μακιαβέλι ο παρεξηγημένος, ή μήπως όχι;
Η ζωή του
Ο Νικολό Μακιαβέλι γεννιέται το 1469 στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Λαμβάνει καλή εκπαίδευση και στα 29 του χρόνια γίνεται ο δεύτερος καγκελάριος της Φλωρεντινής Δημοκρατίας. Τα χρόνια που βρίσκεται σε αυτή τη θέση, κάνει πολλά ταξίδια στην Ευρώπη και γνωρίζει σημαίνουσες προσωπικότητες της εποχής. Το 1513 και ενόσω ο Μακιαβέλι βρίσκεται σε αυτή τη θέση εξουσίας, οι Μεδίκοι επιστρέφουν στη Φλωρεντία και καταλύουν τη δημοκρατία της περιοχής. Οι Μεδίκοι φυλακίζουν τον Μακιαβέλι ο οποίος για λίγο καιρό περνάει έναν Γολγοθά στις φυλακές με βασανιστήρια. Εκείνοι οι καθοριστικοί μήνες, αρχίζουν ουσιαστικά να δημιουργούν το γνωστότερο και σημαντικότερο του έργο: τον ”Ηγεμόνα”. Ο Μακιαβέλι ευελπιστεί ότι το νέο χειρόγραφο έργο του θα χρησιμοποιηθεί σαν αίτηση εργασίας στον Λορέντζο τον Μεγαλοπρεπή που εξουσίαζε την Φλωρεντία. Το συγγράφει το 1513 και επρόκειτο να γίνει ένα από τα πιο επίκαιρα αλλά και κυνικά έργα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Ο ”Ηγεμόνας
Ο ηγεμόνας είναι το πιο γνωστό έργο του Μακιαβέλι, το οποίο ουσιαστικά είναι ένα εγχειρίδιο για το πώς κανείς μπορεί να κατακτήσει και να διατηρήσει την εξουσία. Ο Μακιάβελι αναλύει τη βασική αρχή που πιστεύει ότι είναι απαραίτητη για να διατηρήσει κάποιος την εξουσία. Η αρχή αυτή είναι να μάθει ο εξουσιαστής να μην είναι καλός στη συμπεριφορά του. Ο ίδιος κατανοεί πλήρως την ανθρώπινη φύση και προσπαθεί να εξηγήσει στους φιλόδοξους ηγέτες πως να συμπεριφερθούν. Εξηγεί ότι η ιδέα που έχουμε αποκτήσει για την ανθρώπινη φύση προέρχεται από το χριστιανισμό και από τον κλασσικό ανθρωπισμό, που μας διδάσκουν να είμαστε καλοί και ενάρετοι άνθρωποι. Από την άλλη όμως ο Μακιαβέλι προτείνει ότι ο άνθρωπος για να επιβιώσει χρειάζεται το κακό. Όπως αναφέρει ο καθηγητής και φιλόσοφος Κουέντιν Σκίννερ, οι χριστιανοί της εποχής διαβάζοντας το κείμενο του ”Ηγεμόνα”, θεωρούσαν ότι κάθε αμαρτία και κακό θα κρινόταν μετά το θάνατο από το Θεό, ενώ ο Μακιαβέλι θεωρούσε κάτι τέτοιο εντελώς απίθανο και μια δεισιδαιμονία που έχει περάσει ανά τους αιώνες. Ο Μακιάβελι στηρίζει έντονα τη σκέψη ότι κάποιος ηγέτης θα πρέπει να κάνει φρικτά πράγματα για να πετύχει. Όμως είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι εισάγει στο έργο του τον όρο “fortuna” που σημαίνει τύχη. Θεωρεί ότι σε τελική ανάλυση θα πρέπει κάποιος φιλόδοξος ηγέτης εκτός από ικανότητες να έχει τεράστια εύνοια της τύχης και των γεγονότων. Εντυπωσιακό είναι ότι κανείς άλλος δεν μπόρεσε να επηρεάσει και να περιγράψει την πολιτική με τόση ακρίβεια όσο ο Μακιαβέλι. Πολλοί ηγέτες στην ανθρώπινη ιστορία διάβασαν τον Ηγεμόνα, τόσο σε δημοκρατικά όσο και τυραννικά καθεστώτα. Για να καταλάβει κανείς για τη δύναμη των ηγετών που είχαν μελετήσει το βιβλίο αρκεί να αναφερθούν τα ονόματα των Ναπολέοντα, Μουσολίνι και Στάλιν. Η σκληρή πραγματικότητα που περιγράφει, συνεχίζει να υφίσταται ακόμα και στον 21ο αιώνα και να σοκάρει. Το βιβλίο αυτό είναι ξεκάθαρα η εικόνα του κόσμου εάν απομακρύνουμε από τη μέση τους ηθικούς φραγμούς.
Σύγχρονα παραδείγματα ”μακιαβελιστών”
Πολλοί ηγέτες ανά τον κόσμο έχουν χαρακτηριστεί ως μακιαβελιστές, μέσα σε αυτούς ο Μπιλ Κλίντον, ο Τόνι Μπλερ ή και η Άνγκελα Μέρκελ. Όπως εξηγεί ο συγγραφέας Ρόμπερτ Γκριν, τέτοιου τύπου ηγέτες είναι εκ φύσεως έτοιμοι να παλέψουν με τη δυναμική τους στην πολιτική σκηνή, γιατί μπορούν πολύ εύκολα να κατανοήσουν την αγριότητα και την πραγματική φύση της πολιτικής. Ο διπλωμάτης Χένρι Κίσινγκερ και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Νίξον είχαν μελετήσει τον Ηγεμόνα, μιας και ήταν σκληροί πραγματιστές και πολιτικοί. Τον σύγχρονο μακιαβελισμό μπορούμε όμως να τον ανακαλύψουμε ακόμα και στις εταιρείες που διαχειρίζονται social media, όπως είναι η Google ή το Facebook. Ενώ λοιπόν αυτές οι εταιρείες φαίνονται εξαιρετικά ασφαλείς και η εικόνα τους τελείως άκακη, συχνά φαίνεται να “κλέβουν” στοιχεία των χρηστών τους εν αγνοία αυτών. Αυτή η τακτική αθέμιτου ανταγωνισμού στην επικοινωνία και στη διαφήμιση ,θυμίζει έντονα τα διδάγματα του Μακιαβέλι και την απουσία ηθικών αρχών. Άλλο παράδειγμα που επιβεβαιώνει τον ”Ηγεμόνα” στη σημερινή εποχή είναι το βιβλίο του Μάικλ Ντομπς, ”House of cards”, το οποίο μεταφέρθηκε στις οθόνες μας και έγινε ευρέως γνωστό μέσω της πλατφόρμας του Νέτφλιξ. Ο Ντομπς υπήρξε κοντινός συνεργάτης της Μάργκαρετ Θάτσερ και εξηγεί ότι τα γεγονότα που διαδραματίζονται στο βιβλίο του, δεν αποτελούν δημιουργία της φαντασίας του, αλλά πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις. Κάνει σαφές ότι πράγματι στην πολιτική που ο ίδιος υπήρξε, ο μακιαβελικός τρόπος σκέψης ήταν εμφανής στις συμπεριφορές των ανθρώπων που περιβάλλουν αυτόν τον κλάδο.
Ο Μακιαβέλι πέθανε σε ηλικία 58 ετών, αφού βρέθηκε στο κτήμα του, για χρόνια μόνος, χωρίς εργασία. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι ο Μακιαβέλι δεν θύμιζε ούτε στο ελάχιστο μακιαβελικός. Ίσως γιατί το βιβλίο που έγραψε δεν στάθηκε ικανό να του δώσει κάποια δουλειά ούτε ο ίδιος θα μπορούσε να θεωρηθεί απόλυτα πετυχημένος άνθρωπος εν τέλει. Όπως και να έχει όμως, ο Νικολό Μακιαβέλι επηρέασε και εν μέρει άλλαξε την ιστορία της Πολιτικής στον πλανήτη. Είναι πραγματικά δύσκολο κανείς να συμπεράνει τι άτομο ήταν ο Μακιαβέλι. Το έργο του ναι μεν συγκλονιστικό και συχνά ακραίο, ρεαλιστικό δε και πρακτικό. Για πάνω από 500 χρόνια παρέμεινε επίκαιρο και θα συνεχίσει να παραμένει για πολλά ακόμα.
