Πηγή φωτογραφίας

Καθώς γυρνούσα σπίτι τις προάλλες με το αστικό, σε βραδινή ώρα αιχμής όπου το λεωφορείο ήταν (κλασικά) γεμάτο, εκεί που, όρθιος και κολλημένος (όπως πάντα, να΄ναι καλά ο ΟΑΣΘ!) στο τζάμι της πόρτας, προσπαθούσα να κρατήσω μια ισορροπία για να μην φύγω μπροστά από τα απότομα φρεναρίσματα του οδηγού, άκουσα κάτι φωνές διαμαρτυρίας από πίσω. Γυρνώντας, είδα έναν ηλικιωμένο που μόλις είχε αρχίσει να διαμαρτύρεται γιατί «δεν σηκώνεται κανείς νέος για να κάτσουν οι μεγάλοι» και «δεν υπάρχει κανένας σεβασμός πλέον» και «η νεολαία σήμερα πάει από το κακό στο χειρότερο». Δεν έδωσα μεγάλη σημασία στο όλο περιστατικό, καθώς τέτοιες σκηνές, μαζί με τουλάχιστον ένα άτομο ανά λεωφορείο που ζητάει ένα ευρώ για να πάρει μια τυρόπιτα, είναι καθημερινότητα στα αστικά της πόλης. Έμεινα ωστόσο στην τελευταία φράση του ηλικιωμένου ότι «η νεολαία σήμερα πάει απ’το κακό στο χειρότερο», συλλογιζόμενος αν όντως ισχύει κάτι τέτοιο. Παρατήρησα γύρω μου τους συνεπιβάτες συνομήλικούς μου. Οι περισσότεροι ήταν φοιτητές, με την τσάντα στον ώμο, με κουρασμένα βλέμματα, μάλλον γυρνούσαν σπίτι τους μετά τη σχολή. Και σκέφτηκα «οι περισσότεροι είναι μορφωμένοι, άρα, γιατί να μη σέβονται, γιατί να πάνε από το κακό στο χειρότερο;» Και μετά σκέφτηκα «γιατί κάποιοι απ’ αυτούς αργότερα θα γίνουν νομοταγείς πολίτες ενώ οι άλλοι θα διαλέξουν το δρόμο της παρανομίας, και γιατί κάποιοι θα είναι ηθικοί και κάποιοι όχι;»

Με λίγα λόγια, γιατί κάποιοι άνθρωποι να είναι “οι κακοί” και να συμπεριφέρονται με τρόπο αντίθετο προς τον κοινωνικά αποδεκτό και ενδεδειγμένο, ενώ άλλοι να εναρμονίζονται με αυτόν και να είναι “οι καλοί“;  Ποιο είναι αυτό το πράγμα που σφυρηλατεί τη συμπεριφορά του κάθε ατόμου; Πολλοί ψυχαναλυτές και γιατροί υποστηρίζουν ότι άτομα που αποκλίνουν από τα κοινωνικά ενδεδειγμένα πρότυπα και παρουσιάζουν ανήθικες, βίαιες και παράνομες συμπεριφορές (πχ εγκληματίες) γεννιούνται έτσι. Άρα, δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξουν στην πορεία. Οι ίδιοι ψυχαναλυτές όμως παραδέχονται ότι το παραπάνω χαρακτηρίζει μόνο μια πολύ μικρή μερίδα ακραίων εγκληματιών. Κατά τα άλλα, το κάθε άτομο διαμορφώνει χαρακτήρα ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του, με κρίσιμα χρόνια διαμόρφωσης αυτά της εφηβείας. Καθοριστικοί παράγοντες για την ορθή κοινωνικοποίησή του η οικογένεια (εν στενή αλλά και ευρεία έννοια) και το σχολείο.

Δεν κάθισα να σκεφτώ αν αυτοί οι φορείς σήμερα ανταποκρίνονται στο ρόλο τους, απλά αναλογίστηκα το ενδεχόμενο όλα τα άτομα να έπαιρναν τα κατάλληλα ερεθίσματα από το περιβάλλον και να έβγαιναν αργότερα πολίτες με ηθικές αξίες, με μια κατάλληλη παιδεία. Ένας τέτοιος άνθρωπος στον οποίο θα είχε ριζωθεί βαθιά μέσα του η ιδέα ότι δεν είναι σωστό, για παράδειγμα, να κλέβει, ακόμα κι αν του δινόταν η ευκαιρία να το κάνει και να μείνει ατιμώρητος, δεν θα το έκανε. Αν ο ίδιος άνθρωπος γινόταν πολιτικός, δε θα πλούτιζε εις βάρος του λαού, παρόλο που θα μπορούσε. Αντίθετα, θα υπερασπιζόταν τα ηθικά και ορθά και θα στηλίτευε τα εσφαλμένα πρότυπα. Αν, λοιπόν, ήταν όλοι οι άνθρωποι έτσι, σε τι κόσμο θα ζούσαμε; Δεν θα ήταν ιδανικός; Δε θα εξαλείφονταν όλες οι μεγάλες σύγχρονες κοινωνικές παθογένειες;

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ένα πράγμα τελικά σφυρηλατεί και κατευθύνει την όλη συμπεριφορά του ανθρώπου: η παιδεία που δέχεται από τους εκάστοτε φορείς του κοινωνικού του περιβάλλοντος. Αυτή, διαμορφώνοντας το κάθε μεμονωμένο άτομο ξεχωριστά, διαμορφώνει εν τέλει και τις αντίστοιχες κοινωνίες, οι οποίες, ανάλογα με το αν διαμόρφωσε ηθικούς και ορθούς πολίτες ή όχι, εμφανίζονται λιγότερο ή περισσότερο νοσηρές αντίστοιχα. Μια κοινωνία, άρα, με πολίτες πλήρως και ορθώς πεπαιδευμένους θα ήταν και η ιδανική.

Σήμερα δεν υπάρχει βέβαια αμφιβολία ότι πολλοί περισσότεροι άνθρωποι έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση απ’ότι παλιότερα και ότι οι μορφωμένοι ακαδημαϊκά άνθρωποι αποτελούν την πλειοψηφία ίσως του ανθρώπινου πληθυσμού. Με την ίδια λογική, οι περισσότεροι συνομίληκοί μου σε εκείνο το λεωφορείο είχαν μια μόρφωση. Τι έδωσε στον ηλικιωμένο το δικαίωμα να μιλάει για έλλειψη σεβασμού και ανηθικότητα των νέων; Αναλογιζόμενος όμως τα παραπάνω κατέληξα ότι η εκπαίδευση με αυτήν την έννοια είναι κάτι παντελώς διαφορετικό με την παιδεία. Και στο πρώτο θα έλεγα ότι είμαστε από τις χώρες με τους περισσότερες επιστήμονες, λαμβάνοντας υπόψιν τον τεράστιο αριθμό των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας μας. Ίσως όμως αυτό που τελικά να μας λείπει και να πάμε “απ’το κακό στο χειρότερο”, όπως έλεγε κι ο γεράκος, να μην είναι η εκπαίδευση, αλλά η παιδεία. Στην καλλιέργεια λοιπόν της τελευταίας νομίζω ότι θα έπρεπε να εστιάσουμε όλοι μας, ο καθένας προσωπικά και ανεξαιρέτως, αν θέλουμε να βελτιώσουμε την κοινωνία μας και τη ζωή μας.