The boyhood of Raleigh

Εδώ και γενιές αναζητούμε πράγματα για το παρελθόν ενώ όλο και περισσότερα γι’ αυτό έρχονται στο φως εξαιτίας των αναζητήσεών μας. Η περιέργειά μας έγινε επάγγελμα και αφορά τις ζωές που δεν ζήσαμε αλλά συνδέονται με εμάς και χωρίς αυτές δεν θα είχαμε τη δική μας. Ήταν όμως πάντοτε αυτό που «βασάνιζε» τους ανθρώπους;

Και ναι και όχι. Από τη μία γνωρίζουμε και φυσικά είμαστε σε θέση να το επιβεβαιώσουμε πώς η φύση του ανθρώπου ήταν ανέκαθεν περίεργη να γνωρίσει από που έρχεται μεταξύ άλλων. Εν ολίγοις ζητάμε να μάθουμε τους προγόνους μας, τις συνήθειες τους και σε ένα δεύτερο επίπεδο να διατηρήσουμε και να διαιωνίσουμε τη φήμη και την «ιστορία» που τους συνοδεύει. Ένα λοιπόν από τα δευτερογενή ερωτήματα δεν θα μπορούσε να είναι άλλο πέρα από το αν γνώριζαν οι πρόγονοί μας την ύπαρξη της έννοιας που έρχεται σε εμάς σήμερα με τη λέξη-όρο «ιστορία». Δηλαδή, αν απέδιδαν στη γνώση για το παρελθόν και στη γνώση από το παρελθόν τη σημασία που εμείς σήμερα της δίνουμε.

Ο Εδουάρδος ο εξομολογητής, ένας από τους τελευταίους αγγλοσάξονες βασιλείς.

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι βέβαια απλή. Αν και σήμερα μαθαίνουμε να ξεπερνάμε τους προγόνους μας και φυσικά οι ρυθμοί που γίνεται αυτό είναι πολύ πιο γρήγοροι από το παρελθόν, σε παλαιότερες εποχές το να ζεις όπως οι πρόγονοί σου, να συνεχίζεις, δηλαδή, το επάγγελμα της οικογένειάς σου, μέχρι και να πεθαίνεις με τον τρόπο που πέθανε ο θρησκευτικός σου «αρχηγός» ήταν τιμή. Οι άνθρωποι είχαν συνείδηση της ύπαρξής τους τόσο όσο είχαν συνείδηση της ιστορίας τους.

Ο ρόλος της θρησκείας

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι μπορεί ο όρος ιστορία για τους αρχαίους Έλληνες και τους νεοέλληνες να ακούγεται ο ίδιος αλλά εννοιολογικά, στο περιεχόμενό του, διαφέρει ριζικά αφού για παράδειγμα ιστορία για εμάς σήμερα δεν υφίσταται εφόσον τα γεγονότα μπορούν να εξηγηθούν με την φράση «ήταν θέλημα θεού/θεών».

Τα κείμενα όμως που μας επιτρέπουν να φτάσουμε ακόμα και σε αυτό το συμπέρασμα ήταν θα έλεγα «θέλημα θεού» να φτάσουν σήμερα στα χέρια μας. Κυριολεκτικά μιλώντας, ο θεός και οι άνθρωποί του έδωσαν σάρκα και οστά στον προφορικό λόγο, στην δια στόματος εξιστόρηση. Μιλάω φυσικά για τα μοναστήρια και το αντιγραφικό έργο, ανά τους αιώνες, που παρήγαγαν οι μοναχοί σε αυτά και που διατήρησε μεγάλο μέρος αρχαίων κειμένων, τα οποία με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο θα είχαν χαθεί.

Μοναχός αντιγραφέας

Ιδιαίτερα σε περιοχές και πολιτισμούς που δεν άφησαν μεγάλες κατασκευές ή που δεν είχαν γραπτό λόγο όπως οι αγγλοσάξονες, τα ίχνη των οποίων περιορίζονται σε ταφικά μνημεία, εκτός των γραφών που υπάρχουν μετά τη διάδοση του χριστιανισμού στην Βρετανία, γραφών που έκαναν την αγγλική γλώσσα αυτό που είναι σήμερα. Γραφών που μας οδηγούν στην ανακάλυψη πολιτισμών χωρίς γραπτή γλώσσα όπως των σκανδιναβικών λαών, μέσα από τις επιδρομές τους στα αγγλοσαξονικά βασίλεια.

Ιστορία, η αρωγός της φιλοδοξίας

Η ανάγκη καταγραφής των γεγονότων δεν ήρθε μόνο «θεϊκά» μα και από πλευράς φιλοδοξίας τα κατορθώματα κάποιου θα οδηγούσαν το όνομά του στο να αποτυπωθεί αιώνια σε ένα κομμάτι χαρτί, για να τον δουν οι επόμενοι, να μάθουν, να θαυμάσουν, να παραδειγματιστούν και να ξεπεράσουν. Είναι άλλωστε γνωστό πώς ο Μωάμεθ ο Κατακτητής γνώρισε μέσα από τα γραπτά αυτά, τον μέγα Αλέξανδρο, και όπως ο ίδιος αποτυπώνει ήταν γι’ αυτόν το πρότυπο του στρατηλάτη που τον οδήγησε στην κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453.

Η καταγραφή, έμπνευση για τις επόμενες γενιές

Από την άλλη ο απλός αγρότης δεν είχε ούτε στοιχεία καταγραφής ούτε όμως και την ανάγκη να μάθει καθώς οι καθημερινές του ανάγκες και δραστηριότητες δεν του άφηναν το περιθώριο. Κι όμως η «ιστορία» της οικογένειάς του τού ήταν γνωστή στο σημείο που θα μπορούσε να του είναι από αυτά που ήξερε ο πατέρας του για τον δικό του πατέρα. Αυτή η «ιστορία» είναι μεν πιο βραχεία από αυτή που επίσημα γράφεται, αλλά επιδρά το ίδιο στον άνθρωπο. Συνεπώς έχει την αίσθηση πως ανήκει σε μια γραμμή, θέλει έτσι να αποτελεί συνέχειά της.

Η ιστορία δεν δίνει μόνο αλλά στερεί κιόλας. Σε κάθε περίπτωση όμως, η μνήμη είναι η «ιστορία» που αρκεί σε μια ζωή ώστε το μυαλό του ανθρώπου να θυμάται και να ξέρει πως θα τον θυμούνται.