Τι είναι η βίβλος των αναλφάβητων και πώς ένας τόσο αντιφατικός προς τον εαυτό του όρος συσχετίζεται και συνδέεται με κάθε παιδικό βιβλίο; Η βίβλος των αναλφάβητων, ή καλύτερα η εγκυκλοπαίδεια των αγράμματων είναι η οπτική «μετάφραση» της εγγράμματης απόδοσης. Εν ολίγοις είναι ένα βιβλίο μόνο με εικόνες.

Η εικόνα, η όραση γενικά, είναι μια από τις πιο βοηθητικές αισθήσεις μας. Δεν συνδέεται μόνο με τα μάτια αλλά και την κατανόηση από το μυαλό και συνεπώς την ερμηνεία του κόσμου γύρω μας. Το πώς βλέπουμε κάτι βοηθά να το αποτυπώσουμε στη μνήμη μας, να το καταχωρήσουμε ως «λήμμα». Έτσι κάθε φορά που ακούμε τη λέξη μολύβι, η εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό είναι μια μακρόστενη, ξύλινη γραφίδα.

Φανταστείτε τώρα να μην μπορούσατε να δείτε. Πόσο πιο δύσκολο θα ήταν μέσω των άλλων αισθήσεων να αντικαταστήσετε την όραση; Πόσο πιο δύσκολο θα ήταν να κατανοήσετε το περιβάλλον σας; Σε ένα άλλο παράδειγμα, μέχρι και στην πρόσφατη ιστορία λίγοι ήταν εκείνοι που είχαν πρόσβαση σε κάποιον καθρέπτη καθώς αυτός αποτελούσε είδος πολυτελείας. Πώς θα ένιωθε κάποιος αν έβλεπε πρώτη φορά τον εαυτό του;

Η εικόνα είναι σοκαριστική, όχι με την κακή έννοια. Ακόμη και γλυκιά να είναι, φωτεινή ή σκοτεινή το μυαλό σοκάρετε τόσο που αποτυπώνει την εικόνα μια για πάντα. Σε ένα παιδικό βιβλίο, στα σχολικά βιβλία, στο ίντερνετ, η παρουσία της εικόνας είναι αισθητή και συμπληρωματική. Κατ’εμε δεν συμπληρώνει απλώς το κείμενο και την ομιλία, αλλά είναι το κείμενο, είναι μια ομιλία κλπ. Όσο αυθύπαρκτο είναι ένα βιβλίο χωρίς εικόνες τόσο μια εικόνα μπορεί να πει χίλιες λέξεις και μόνη της. Σε ένα βιβλίο μαγειρικής για παράδειγμα η εικόνα του φαγητού σερβιρισμένου δεν παρέχει απλά μια ιδέα σερβιρίσματος, είναι η τελική εικόνα του φαγητού και ουσιαστικά λειτουργεί σαν σύγκριση: «αν δεν σου έχει βγει το πιάτο έτσι, κάτι έκανες λάθος». Η εικόνα διαβάζεται, παρέχει πληροφορία, αναλύει πληροφορία, εξάγει συμπεράσματα, δημιουργεί συναισθήματα. Γι’αυτό αυθόρμητα ένα παιδί μόλις πιάσει ένα μολύβι θα μουτζουρώσει και δεν θα γράψει ακόμα κι αν όλοι οι τοίχοι του σπιτιού είναι καλυμμένοι με γράμματα και άρα η γραφή υφίσταται ως ερέθισμα( τίτλος, υπότιτλος σε ταινίες κ.ο.κ). Το παιδί με το να μουτζουρώσει, μιλάει, εκφράζει κάτι που σκέφτεται.

Πηγή Φωτογραφίας: paidorama.gr

Με αυτά στο μυαλό μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί ενώ προφορική γλώσσα υπήρχε στην προϊστορία, οι άνθρωποι ζωγράφιζαν. Ένα ανθρωπάκι με ένα δόρυ που κυνηγά ένα βόδι είναι τρόπος πιο ελκυστικός, αναγνωρίζεται κατευθείαν από τον εγκέφαλο και περνάει το μήνυμα πολύ πιο «ανώδυνα» από ότι η μετάφρασή της σε πρόταση: «αύριο το πρωί πρέπει να συσταθεί μια ομάδα κυνηγιού για βόδια για να φέρουμε φαί στην καλύβα». Μπορούμε επίσης να καταλάβουμε γιατί τα μεσαιωνικά βιβλία συνοδεύονταν με γκραβούρες μαχών, βασιλέων, εικόνες καθημερινής ζωής. Για έναν μεταγενέστερο αναγνώστη η εικόνα της ζωής εκείνης της εποχής δεν θα είναι η ίδια, γι’αυτό πρέπει να αποτυπωθεί ως αυτή έχει στο τώρα.

Αν η εποχή μας χαρακτηρίζεται η εποχή της εικόνας, δικαίως και μόνο δικαίως μπορεί να είναι ένας τέτοιος χαρακτηρισμός. Οτιδήποτε είναι ελκυστικό στο μάτι, εύκολο να κατανοηθεί σε λιγότερο χρόνο, με λιγότερο κόπο είναι και αυτό που ωθεί στην παρακολούθησή του.

Τίποτα δεν εξηγεί καλύτερα από την εικόνα κι αυτό φαίνεται και από την ειρωνική ίσως έκφραση που λέμε σε κάποιον αν αυτός δεν καταλαβαίνει κάτι απλό: «να στο ζωγραφίσω;»