Ένα είναι σίγουρο για εμάς τους ανθρώπους · για εμάς τους εν κοινωνία ανθρώπους: μας αρέσει να κρίνουμε και να κατακρίνουμε το να κρινόμαστε από οποιονδήποτε επικριτή. Περισσότερο όμως, μας αρέσει να τοποθετούμαστε ως ιδιότυποι δικαστές ιστορικών προσώπων και να διαπομπεύουμε τους λαούς, με σημερινά δεδομένα, που εκείνοι γεννήθηκαν.

Τι εννοώ; Δεν είναι άγνωστο για παράδειγμα ότι ο Χίτλερ αιματοκύλισε την Ευρώπη και τον κόσμο κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, ούτε μας διαφεύγει η δράση του Βλαντ του Παλουκωτή. Ωστόσο το να ταυτίζουμε ιστορικές προσωπικότητες και τη δράση τους με τα σημερινά δεδομένα που επικρατούν στο γεωγραφικό και κοινωνικο-εθνικό χώρο που έδρασαν, δεν έχει κανένα νόημα. Τα άτομα αυτά είναι νεκρά και γι’αυτό άλλωστε γνωρίζετε για τη ζωή τους μέσα από ιστορικά βιβλία και ιστοσελίδες και όχι στο δελτίο ειδήσεων. Συνεπώς είναι αδύνατον να δικάζουμε εμείς στο σήμερα τον Στάλιν για παράδειγμα και να καταδικάζουμε τους σύγχρονους ρώσους ως κουμμουνιστικά κατάλοιπα.

Ο ιστορικός του 20ου αιώνα, Carr, αναφέρεται εκτενώς στις παραδόσεις του που έχει συμπτύξει στο έργο του «Τι είναι ιστορία;» σε αυτό ακριβώς το φαινόμενο. Και θα συμφωνήσω μαζί του. Σε ακόμη ένα παράδειγμα, εφορμούμενος από σχόλια που είδα στο facebook σε ένα άρθρο που αφορούσε τη βίαιη αποικιακή πολιτική του Λεοπόλδου του Β΄του Βελγίου στο Κονγκό, είναι τουλάχιστον χαζό να συγχέουμε μια ολόκληρη κουλτούρα αποικιακής εκμετάλλευσης εμπνευσμένης από τον ίδιον τον Στάνλεϊ με τον σημερινό δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό και δη τον βελγικό. Όπως, ακριβώς,  δεν μπορούμε να ταυτίσουμε τη δικομματική  Ελλάδα του Τρικούπη με τη μεταπολιτευτική Ελλάδα της δικομματικής νοοτροπίας, αφενός γιατί στην πρώτη περίπτωση ο δικομματισμός εφαρμόστηκε κατ’ανάγκην εξυγίανσης του δημοσιονομικού συστήματος κατά τα βρετανικά πρότυπα και στη δεύτερη δημιουργήθηκε από μια κοινωνική δυναμική απωθημένων τόσο της δικτατορίας των συνταγματαρχών όσο και του εμφυλίου νωρίτερα.

Ο E.H Carr

Αυτό που θέλω να κάνω σαφές είναι η συμφωνία μου με τον Carr όπως προείπα στο σημείο ιδιαίτερα: δικαστήρια υπήρχαν και τότε για να δικαστούν οι ενέργειες αυτών των ανθρώπων, το ότι δεν έγινε αυτό ή δεν βρήκε κοινωνικό αντίκτυπο και έρεισμα μια τέτοια επιθυμία, δεν καθιστά υπεύθυνο δικαστή κάθε μη ιστορικό, που θεωρεί την ευθύνη του ιστορικού διαφωτισμού δικό του επίτευγμα και δικαίωμα.

Οι ανιστορικές απόψεις γενικότερα βρίθουν τόσο δημιουργικότητας και πάθους· αντιστορικού πάθους τόσο που θα έλεγε κανείς και δη ο ιστορικός, ότι σπατάλησε τα καλύτερα χρόνια της ζωής του στα έδρανα των πανεπιστημίων για να μάθει μια επιστήμη που τελικά ο «Γιώργος, Μάκης, Μήτσος και Κώστας από το Μενίδι» ήδη κατείχε, και άρα μπορεί να αναλύσει ολόκληρη την εθνική προέλευση της τουρκικής φυλής για παράδειγμα και να ταυτίσει τους νοτιοσλάβους βούλγαρους με τη Βουλγαρία του Βόλγα και της Πλίσκας.

Εκτενέστερα, το ιστορικό γεγονός, γεννιέται από τον ίδιο τον ιστορικό που του δίνει αξία, σάρκα και οστά. Εν ολίγοις, τι θα ήταν οποιοδήποτε παρελθοντικό γεγονός αν ο ιστορικός δεν το είχε μελετήσει και πολύ περισσότερο αναφέρει σε ένα έργο του, σε μια ομιλία, σε ένα συνέδριο, παρά ένα ακόμη γεγονός που συνέβη πριν το τώρα; Υιοθετώντας για ακόμη μια φορά τις απόψεις του Carr και του Bloch και με αυτήν ακριβώς τη βάση, αν ο ιστορικός δεν έκρινε ότι για παράδειγμα η μάχη του Χέιστινγκς το 1066 ή η απόβαση στην Νορμανδία το 1944 δεν είχαν κάποιο σοβαρό αντίκτυπο, τα γεγονότα αυτά θα παρέμεναν σκιασμένα κοντά σε αυτά που δεν ενδιαφέρουν τον ιστορικό – ή καλύτερα δεν ενδιαφέρουν ακόμα τον ιστορικό- όπως λχ το πλεόνασμα σε αλεύρι που είχε ένας αγρότης της Ανατολικής Γαλλίας κατά το έτος 845.

Ο Marc Bloch

Τι θέλω να πω με αυτό; Είναι τουλάχιστον άτοπο από μέρους του οποιοδήποτε να πιστεύει ότι μπορεί να υπερβεί σε σταθερότητα γνώμης και ορθότητα γνώσης έναν άνθρωπο που έχει εντρυφήσει πάνω σε αυτά το κομμάτια και έχει αφιερώσει χρόνο και μελέτη πάνω σε τέτοια θέματα. Αυτό αποτελεί στην καλύτερη περίπτωση μια υπεραπλούστευση υπερβολικά σύνθετων εννοιών, εθνολογικών, γεωγραφικών κ.α δεδομένων που με τις απλές σχολικές, αν θέλετε, γνώσεις είναι εξ ορισμού αδύνατον να αναλυθούν σε βάθος, όπως εξάλλου τους αρμόζει.