
Ελευθερία του τύπου, ακροβάτης σε τεντωμένο σχοινί
Παγκόσμια ημέρα ελευθερίας του Τύπου έχει ορισθεί η 3η Μαΐου από το 1993, μετά από πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων. Δικαίωμα, άμεσα συνδεδεμένο με αυτό της ελευθερίας της έκφρασης, που εξελίσσεται αντιστρόφως ανάλογα με την επέκταση των πηγών ενημέρωσης τα τελευταία χρόνια.
Η σημασία της ελευθεροτυπίας τονίζεται από την ιστορική μνήμη, καθώς ο περιορισμός του τύπου, η ελεγχόμενη λειτουργία του και η λογοκρισία ανασύρουν μνήμες από εποχές διεφθαρμένου ολοκληρωτισμού. Σε εποχές σκοταδιστικές, η έκφραση αντίθετης γνώμης, που ερεθίζει και καταδικάζεται, προσπαθεί να φωτίσει σκοτεινές πτυχές και το φως της κατασβήνεται, είναι περισσότερο από ποτέ απαραίτητη και αποτελεί ισχυρή απειλή για τα συμφέροντα αυτών που επιθυμούν να την καταπνίξουν.
Αξίζει, ωστόσο, να αναλογιστεί κανείς αν εν έτει 2016, ο τύπος και ο δημόσιος λόγος λειτουργούν σε ουσιαστικό πλαίσιο ελευθερίας ή επικρατεί μια φαινομενική μορφή της. Ένα είδος ελευθερίας που πλαισιώνει και αποκρύπτει τεχνηέντως μια επιτροπεία και στράτευση σε δυνάμεις με αντικρουόμενα συμφέροντα και διεκδικήσεις.
Είναι δυσδιάκριτα τα όρια αναφορικά με το πότε κάποιος εκφράζει την προσωπική του άποψη, η οποία –μέχρι ένα σημείο- θεμιτά και αυτόματα παίρνει ξεκάθαρη θέση για ζητήματα και το πότε αυτή η έκφραση γίνεται δόλια και επιτηδευμένα.
Δεν μπορεί να γίνει λόγος, επομένως, για ουσιαστική ελευθερία του τύπου αν δεν συμπεριλάβουμε σε αυτή και την ανεξαρτησία του.
Η επέκταση που γνωρίζει σήμερα ο τύπος, κυρίως μέσω της ηλεκτρονικής μορφής του, αφενός, ισχυροποιεί το κεκτημένο της ελευθεροτυπίας, αφετέρου, την καθιστά πιο ευάλωτη σε μαζικές κατακρίσεις από πολέμιους ή μη, ενώ παράλληλα δίνεται απόλυτη ευχέρεια σε κατευθυνόμενες τάσεις να αναδειχθούν και να επιβληθούν.
Σε κάθε μορφή ελευθερίας είναι θεμιτός ένας αυτοέλεγχος˙ ο έλεγχος αυτός ιδανικά προέρχεται από τους ίδιους τους φορείς του τύπου και τους υποστηρικτές της ελευθερίας του, με σκοπό όχι να στενέψει τα όρια δραστηριοποίησης τους αλλά να προστατέψει την ίδια την ύπαρξή και δράση του.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε, επομένως, για συνείδηση της πένας˙ την επίγνωση δηλαδή της σημασίας και της δυνατότητα διαμόρφωσης απόψεων αυτών που απευθύνονται στους αναγνώστες. Ουτοπικό, ίσως, όραμα, αφού προϋποθέτει ιδανική ηθική συγκρότηση.
Παρ’όλα αυτά, μεγαλύτερος κίνδυνος παραμένει μέχρι σήμερα, η φίμωση του τύπου και η υποβολή του σε νόρμες. Σκοπός του Τύπου, και δη του ελεύθερου, είναι εκτός από αντικειμενική και ανεξάρτητη ενημέρωση, η έρευνα και δημόσια παρουσίαση γεγονότων και ομιχλωδών καταστάσεων που χρήζουν γνωστοποίησης. Η ισορροπία ανάμεσα στην ελεύθερη έκφραση και στην απαιτούμενη προσοχή από τους γράφοντες είναι ικανό όπλο απέναντι σε αυτούς που καιροφυλακτούν για να εφορμήσουν στον ελεύθερο λόγο.
Την εποχή της δημοκρατίας (αν και ιδέα πλέον πολυχρησιμοποιημένη ως δόλωμα κενού νοήματος) , η ελευθερία του Τύπου δεν αποτελεί απλώς διεκδίκηση αλλά προϋπόθεση της. Η δημοκρατική πραγματικότητα δεν μπορεί να στερείται ελεύθερης έκφρασης, σε όλες τις μορφές της. Την ίδια εποχή, όμως, που φαίνεται να έχουν θεμελιωθεί περισσότερες ελευθερίες από ποτέ, ο τύπος ύστερα από πολυάριθμες και όλο και πυκνότερες- έσωθεν και έξωθεν- επιθέσεις υπολειτουργεί και παραλειτουργεί, καθιστώντας ειρωνική οποιαδήποτε διθυραμβική δήλωση περί ελευθερίας του Τύπου.