Γράφει ο Γιώργος Μπαλατσούκας

Mέρος I.   Ευρωπαϊκός Μετασχηματισμός. Η Πολιτική Ουτοπία ως εφεύρεση της Αλλαγής.

Αν κάποιος μας ρωτήσει πως φανταζόμαστε την Ευρώπη του 2026 είναι σίγουρο πως η απάντηση που θα λάβει θα είναι είτε βουβή είτε απαισιόδοξη. Τη στιγμή που δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι μας ξημερώνει, θα έλεγε κάποιος άλλος, είναι αδύνατο ή τουλάχιστον ατελέσφορο να κάνουμε μακροπρόθεσμες προβλέψεις.

Πράγματι, τα σύννεφα που έχουν απλωθεί πάνω από την πιο δημοκρατική ήπειρο που γνώρισε ποτέ η παγκόσμια ιστορία έχουν πυκνώσει. Το μέλλον φαίνεται αβέβαιο. Η νέα πραγματικότητα, με προμετωπίδα το προσφυγικό ζήτημα και την οικονομική κρίση, έχει επηρεάσει υπολογίσιμες μερίδες πολιτών των ευρωπαϊκών κοινωνιών μετασχηματίζοντας τους πολιτικούς συσχετισμούς, γεννώντας νέους κινδύνους και προκλήσεις.

Ωστόσο, ποιος μπορεί να μας αποστερήσει την ευκαιρία σχεδιασμού ενός κοινού μέλλοντος προόδου και ευημερίας με παρονομαστή μια άλλη, καλύτερη Ευρώπη; Ποιος έχει το δικαίωμα να μας επιβάλλει την άποψη ότι ο δρόμος της αλλαγής της Ευρώπης είναι χειρότερος από το δρόμο της υποτέλειας, του αντιευρωπαϊσμού και της εθνικής μοναξιάς; Ποιος στο κάτω-κάτω μπορεί να μας στερήσει το όνειρο;

Η απάντηση εδώ δε χωρεί ούτε βουβαμάρα, ούτε απαισιοδοξία. Κανείς δε δικαιούται να ποντάρει στην καταστροφή της γενιάς του Εράσμους, της γενιάς της Ανοιχτής Ευρώπης, της γενιάς ελεύθερης μετακίνησης, της γενιάς με το υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης που γνώρισε ποτέ όχι μόνο η ελληνική αλλά και συνολικά οι ευρωπαϊκές κοινωνίες. Κανείς δε δικαιούται να ποντάρει στη καταστροφή της Ευρώπης.

Ανήκω σε εκείνους που πιστεύουν ότι η Ευρώπη βιώνει απλώς ένα σκαμπανέβασμα, μία φυσιολογική αναταραχή όπως άλλωστε είναι αναμενόμενο να συμβαίνει σε κάθε μεγάλο πολιτικό εγχείρημα. Η κρίση αλλά και οι όποιες αμφισβητήσεις έχουν σαφώς τη σημασία τους αλλά δεν αποτελούν τα κυρίαρχα σημερινά, και τολμώ να πω, αυριανά προβλήματα.

Η Ευρώπη δεν πεθαίνει. Ούτε πρόκειται να πεθάνει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι πρέπει να αλλάξει για να μην πεθάνει.Και φαίνεται ότι έχει έρθει η ώρα να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις περάσματος σε μια νέα φάση.

Αυτό που μας λείπει είναι το πέρασμα από την στασιμότητα στην κινητικότητα της αλλαγής. Είναι η έλλειψη του κυρίαρχου αφηγήματος της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ουτοπίας, με την έννοια της δημιουργίας εκείνου του δυναμικού οράματος που όχι μόνο θα αντισυσπειρώσει κάθε λογής ευρωσκεπτικισμό αλλά ταυτόχρονα θα εμπνεύσει τους ευρωπαίους πολίτες και θα χαλυβδώσει το ενωσιακό πείραμα.

Το Ευρωπαϊκό Όραμα δεν μπορεί να είναι ούτε μονοσήμαντα ρεαλιστικό ούτε μονοσήμαντα ιδεαλιστικό. Δεν μπορούν δηλαδή οι ιδέες της αλλαγής να υπηρετούν αφενός μόνο την ανάγκη σταθεροποίησης των επιμέρους ευρωπαϊκών οικονομιών φοβούμενες τον όποιο μετασχηματισμό αλλά και αφετέρου δεν μπορούν να ανάγονται μονομερώς στην επιθυμία ενός άλματος στο κενό, μιας γενικόλογης αλλαγής χωρίς περιεχόμενο και ουσία.

Η αλλαγή πρέπει να είναι ολική, πριν γίνει ολοκληρωτική.

Αυτό συνεπικουρεί και ταυτίζεται με την ιδέα να ξεφύγουμε από τον στερεότυπο πολιτικό λόγο των αντιπροοδευτικών και των συντηρητικών ιδεοληψιών, δηλαδή των δύο βασικών ρευμάτων του ευρωσκεπτικισμού διακόπτοντας ριζικά την όποια δυναμική τους.

Η αναίρεση και η υπέρβαση τους προϋποθέτει κριτική αλλά και αυτοκριτική στάση ικανή να προσδιορίσει τις αδυναμίες του σύγχρονου προοδευτικού φιλοευρωπαϊκού λόγου και ως εκ τούτου να καταστήσει τόσο τον ίδιο τον λόγο όσο βέβαια και τις πρακτικές που ακολουθούνται αποτελεσματικότερες και άρα πετυχημένες.

Η άγονη κριτική πρέπει να γίνει δημιουργική αμφισβήτηση μέσα απ’ τα σπλάχνα της οποίας θα γεννηθεί το πολιτικό αφήγημα της νέας φάσης, η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ουτοπία.

Το πώς φτάσαμε ως εδώ. Τα γιατί. Το «τώρα». Τους κινδύνους. Τις ευκαιρίες. Την υπέρβαση. Το «μετά». Την αλλαγή. Το σχέδιο. Την Ουτοπία. Όλα αυτά, θα έχουμε την ευκαιρία να αναλύσουμε σε μία σειρά κειμένων αφιερωμένων στην προοπτική του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, στην προοπτική του μέλλοντος της μεγάλης ανοιχτής κοινωνίας.