Λίγα λόγια για την ψυχανάλυση

   Σύμφωνα με το Sigmund Freud (1856-1939), το θεμελιωτή της ψυχανάλυσης, η δουλειά του ψυχαναλυτή προσομοιάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό με τη δουλειά ενός αρχαιολόγου.Όπως ο αρχαιολόγος ανακαλύπτει αρχαία ευρήματα και τα κατατάσσει χρονολογικά και σημασιολογικά, έτσι και ο ψυχαναλυτής ανακαλύπτει στρώματα, θραύσματα εαυτού και προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει πώς αυτά συνδέονται μεταξύ τους. Κατ΄αυτή την έννοια, λοιπόν, η ψυχανάλυση μοιάζει με μια αρχαιολογική ανασκαφή, καθώς και στις δύο περιπτώσεις οι επιστήμονες αναζητούν στοιχεία και προσπαθούν, στη συνέχεια, να τα συνδέσουν μεταξύ τους.

  Τί ακριβώς, όμως, είναι η ψυχανάλυση; Η ψυχανάλυση αποτελείται από τρεις διαφορετικές πτυχές. Η μία πτυχή της αφορά το ψυχοθεραπευτικό χαρακτήρα της, η άλλη την ανάλυση του ασυνειδήτου, (των πραγμάτων δηλαδή που δε γνωρίζουμε για τον εαυτό μας) και η τρίτη και τελευταία πτυχή της συνίσταται στο θεωρητικό υπόβαθρο της ψυχανάλυσης σχετικά με την ψυχική ζωή και την προσωπικότητα.

  Πατέρας της ψυχανάλυσης θεωρείται ο Freud, η ψυχανάλυση, όμως, δεν περιορίζεται μόνο στη φροϋδική. Υπάρχουν πολλές ψυχαναλυτικές σχολές με διαφορετικές αρχές και πεποιθήσεις η καθεμιά. Εντούτοις, παρά τις διαφορές τους, υπάρχουν και κάποιες κοινές παραδοχές μεταξύ των διάφορων ψυχαναλυτικών σχολών, οι οποίες αν συνοψιστούν, σκιαγραφούν το βασικό πυρήνα της ψυχανάλυσης.

  Το πρώτο κοινό χαρακτηριστικό τους εντοπίζεται στην ύπαρξη ασυνείδητων ψυχικών διεργασιών. Σε τι ακριβώς αναφερόμαστε, όμως, όταν μιλούμε για το ασυνείδητο; Το ασυνείδητο είναι εκείνο το μέρος του μυαλού, το οποίο “γεννάει” πολλές νοητικές διεργασίες, οι οποίες εκδηλώνονται στο μυαλό του ατόμου, χωρίς όμως εκείνο να έχει επίγνωση της ύπαρξής τους. Για παράδειγμα, αν κάποιος εκδηλώσει αναλγησία, παραλυσία ή αλαλία, χωρίς όμως να υπάρχει από πίσω κάποια νευρολογική ή άλλου είδους παθολογική βάση, τότε μπορούμε να να κατανοήσουμε τα συμπτώματα αυτά ως αποτέλεσμα ασυνείδητων ψυχικών διεργασιών. Υπάρχει, δηλαδή, ένα μεγάλο κομμάτι που επηρεάζει τη συμπεριφορά μας χωρίς να το θέλουμε κι αυτό είναι το ασυνείδητο.

  Μία άλλη παραδοχή όλων των ψυχαναλυτικών σχολών είναι η σύγκρουση ανάμεσα σε διάφορες ψυχικές διαργασίες. Αυτό μπορεί να να συμβεί όταν μια συνειδητή σκέψη μας είναι  αντίθετη από μια άλλη ασυνείδητη σκέψη μας. Ας δούμε, στο σημείο αυτό, ένα παράδειγμα. Ένας μαθητής έχει νωρίς το πρωί μάθημα στο σχολείο, αλλά δε θέλει καθόλου να πάει, υπάρχει δηλαδή μέσα του μια σύγκρουση. Από τη μία η αρχή της πραγματικότητας, το συνειδητό δηλαδή μέρος του ψυχισμού που προσαρμόζει τις επιθυμίες μας στην πραγματικότητα, προειδοποιεί το μαθητή για τις πιθανές συνέπειες της απουσίας του, από την άλλη όμως, η αρχή της ηδονής που αναζητά άμεση ικανοποίηση, τον παρακινεί να μην πάει στο σχολείο. Πώς, λοιπόν, θα λυθεί η σύγκρυση αυτή; Η καλύτερη επίλυση των συγκρούσεων, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία είναι ο συμβιβασμός ανάμεσα στις διάφορες ψυχικές τάσεις. Επιστρέφοντας, δηλαδή, στο παράδειγμά μας, μπορεί ο μαθητής να μην ακούσει το πρωινό ξυπνητήρι και λόγω αυτού να μην πάει στο σχολείο. Είναι, όμως, αυτός ο πραγματικός λόγος; Μάλλον όχι. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το παιδί και δεν πηγαίνει στο σχολείο, ικανοποιεί δηλαδή την επιθυμία του και δεν μπορεί να κατηγορήσει τον εαυτό του γι’ αυτό, καθώς δεν ευθυνόταν αυτός, αλλά το ξυπνητήρι που δε χτύπησε! Έτσι, λοιπόν, επιλύθηκε η σύγκρουσή του.

  Οι διάφορες ψυχαναλυτικές σχολές δίνουν, επίσης, μεγάλη έμφαση στην επίδραση του παρελθόντος στο παρόν. Εάν, για παράδειγμα, ένα παιδί είχε ντροπιαστεί πολύ στην τάξη όταν ήταν μικρό, μεγαλώνοντας, εάν βρεθεί σε μια παρόμοια συνθήκη, θα ξυπνήσει μέσα του αυτή η τραυματική εμπειρία και θα λειτουργήσει και ως ενήλικας με τον ίδιο τρόπο που συμπεριφέρθηκε και τότε, σαν μικρό παιδί.

   Ένα άλλο νευραλγικό σημείο της ψυχανάλυσης είναι η διάρκεια και η αντοχή στο χρόνο των διαπροσωπικών μοτίβων που εδραιώθηκαν ήδη από την παιδική ηλικία. Τείνουμε, δηλαδή, να επαναλαμβάνουμε με όλους τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ζωής μας, το είδος των πρώτων σχέσεων που συνάψαμε κατά την παιδική μας ηλικία.

  Επιπλέον, για την ψυχανάλυση τίποτα δεν είναι τυχαίο. Κάθε ψυχική μας εμπειρία έχει κάποιο σκόπο, κάποιο νόημα, ακόμα κι αν αυτό είναι συγκαλυμμένο ή συμβολικό. Ένα γλωσσικό σφάλμα, ένα αστείο, ένας εφιάλτης στον ύπνο μας, όλα έχουν ένα λόγο που συμβαίνουν. Επίσης, στην ψυχανάλυση πρωτεύοντα ρόλο κατέχουν η σεξουαλικότητα και η επιθετικότητα, δύο κίνητρα που συχνά μας ωθούν να συμπεριφερόμαστε μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο. Ο λόγος για τον οποίο αυτά επηρεάζουν έντονα τη συμπεριφορά μας είναι, φυσικά, γιατί το είδος μας τα χρειάζεται για να επιβιώσει. Χωρίς τη σεξουαλικότητα δε θα μπορούσε να αναπαραχθεί το είδος μας και χωρίς την επιθετικότητα δε θα μπορούσαμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από πιθανούς κινδύνους.

  Τέλος, καίριο σημείο της ψυχαναλυτικής προσέγγισης αποτελούν οι μηχανισμοί άμυνας του εγώ, όπως για παράδειγμα η απώθηση. Απωθούμε μια σκέψη στο ασυνείδητο, γιατί όταν βρίσκεται στο συνειδητό είναι επώδυνη και μας προκαλεί δυσαρέσκεια. Όσο, όμως, χρήσιμοι είναι οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούμε ως άμυνα για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, άλλο τόσο παραπλανητικοί είναι. Αν, για παράδειγμα, απωθήσουμε μια επώδυνη τραυματική εμπειρία μας στο ασυνείδητο, αυτή “κρύβεται” προσωρινά, αλλά ούτε σταματάει να υπάρχει, ούτε χάνει τη σημασία της. Μπορεί αργότερα αυτή η μπλοκαρισμένη εμπειρία να βγει ξανά στην επιφάνεια με τη μορφή ενός ψυχοσωματικού συμπτώματος.

  Τα παραπάνω αποτελούν λίγα μόνο λόγια για το βασικό χαρακτήρα της ψυχανάλυσης, μιας από τις συνταρακτικότερες νοητικές συλλήψεις, που άλλαξε ριζικά τη θεώρησή μας για τον άνθρωπο και τη λειτουργία του ψυχισμού του.