Η άλλη Ευρώπη

Γράφει ο Γιώργος Μπαλατσούκας


Mέρος IΙΙ. Η αντεπίθεση της Ανοιχτής Κοινωνίας 

Βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι μιας εποχής που δεν μας αφήνει παρά να επιλέξουμε μεταξύ δύο εναλλακτικών: Μεταξύ του φόβου και της ελπίδας.

Από τη μία ο φόβος, η αβεβαιότητα και η επισφάλεια είναι ένα συναίσθημα που αρχίζει να κατοικεί στις ψυχές των περισσότερων και όλων εκείνων που βλέπουν την καθημερινότητά τους να γίνεται όλο και πιο μουντή, όλο και πιο δυσβάσταχτη. Γι’ αυτό ο φόβος τους φέρνει σε αμυντική στάση, διαιωνίζει τη συλλογική κατάθλιψη και αδρανοποιεί ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας που αισθάνεται ότι μπαίνει όλο και πιο βαθιά στο περιθώριο.

Από την άλλη αν και έγιναν κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες να εκφραστεί μια ψευδεπίγραφη και απατηλή καρικατούρα της ελπίδας, ταυτισμένης κιόλας με μια εσάνς γενικόλογης και κούφιας αντίδρασης, ένα άλλο μεγάλο μέρος της κοινωνίας φαίνεται να αισθάνεται το ίδιο ασφυκτικά με εκείνους που νιώθουν στο λαιμό τους τον κόμπο του φόβου. Φαίνεται πως η ελπίδα όχι μόνο δεν ήρθε αλλά στη θέση της έστειλε και πάλι το φόβο με συνοδό το αίσθημα της νοσταλγίας ως μια εκσυγχρονισμένη ιαχή του «πάλι με χρόνια με καιρούς…

Αν κάτι λοιπόν παραμένει τραγικά επίκαιρο είναι η πρόκληση να ξαναβρούμε τη χαμένη ελπίδα. Γιατί η ελπίδα δεν είναι μια κούφια λέξη χωρίς περιεχόμενο και ουσία. Δε σημαίνει ότι γενικά και αόριστα κάποιος από μηχανής θεός θα λύσει κάθε πρόβλημα με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις. Δε σημαίνει επιστροφή στη νοσταλγία, επιστροφή σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν το οποίο θα πέσει από τον ουρανό επειδή απλά και μόνο το ζητάμε επίμονα στρέφοντας τη γροθιά και το βλέμμα στο υπερπέραν.

Η πραγματική Ελπίδα ποτέ δεν δωρίστηκε και ποτέ δεν ήρθε μόνη της. Ελπίδα σημαίνει να βλέπεις αισιοδοξία το μέλλον όχι επειδή αυτό σου το υποσχέθηκε κάποιος αλλά ακριβώς γιατί το μέλλον βρίσκεται στα δικά σου χέρια. Ελπίδα σημαίνει να έχεις το βλέμμα καρφωμένο στο στόχο, και να συνεχίζεις να τρέχεις μέχρι να τον φτάσεις όποια και να είναι τα εμπόδια. Ελπίδα σημαίνει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας, η οποία όταν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα και ταυτόχρονα πρόσφερε την προοπτική βελτίωσής της ήταν πάντα ο κινητήρας της δημιουργίας και της προόδου. Ελπίδα σημαίνει σχέδιο και έμπνευση να συνεχίζεις όταν πράγματα ολοένα και χειροτερεύουν.

Όλα αυτά σήμερα φαίνεται να λείπουν και ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να φτιάξουμε ένα σχέδιο επανεκκίνησης∙ ένα όραμα ικανό να εκφράσει τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών που θέλουν πραγματική ελπίδα, αλλαγή και πρόοδο. Έχει γίνει κοινός τόπος πλέον ότι η Ένωση, όπως και κάθε χώρα που την συνθέτει, δεν μπορεί να μην έχει ορίζοντα. Δεν μπορεί πια να εμπνέει αδιαφορία ή φόβο, να αποστασιοποιείται από τους πολίτες και να μην ξέρει προς τα που βαδίζει.

Είναι αληθές ότι τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη ως Ένωση αλλά και η Ένωση ως Ευρώπη αντιμετωπίζει ισχυρές προκλήσεις∙ προβλήματα που έχουν κλονίσει τον τρόπο και την ποιότητα ζωής των περισσότερων Ευρωπαίων πολιτών, και που η ανικανότητα ή περιορισμένη ικανότητα των σύγχρονων κυβερνήσεων σε όλη την Ευρώπη φαίνεται πως αδυνατεί να επιλύσει. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πάντοτε μπροστά μας βρίσκεται η μεγάλη εικόνα αυτών των προβλημάτων, την οποία μπορούμε να προσεγγίσουμε μόνο όταν βλέπουμε, ακούμε και καταλαβαίνουμε το σφυγμό της κοινωνίας.

Σε αυτή την προσπάθεια κατανόησης το πρώτο κομμάτι αυτού του μεγάλου πάζλ αφορά τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο κόσμο. Εμπλέκει τη δυναμική της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, οι θετικές ή αρνητικές συνέπειες της οποίας επηρεάζουν κάθε χώρα του πλανήτη και αφορά το μέλλον της Ευρώπης ως του μεγαλύτερου πειράματος πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας που έγινε ποτέ στην ιστορία.

Τα τελευταία οχτώ χρόνια έχει γίνει περισσότερο προφανές όσο ποτέ ότι ο εγκλωβισμός στην ακραία συντηρητική θέση ότι τα όρια της Ευρώπης είναι μόνο τα όρια της αγοράς της και στην άποψη ότι η εμβάθυνση και η αξία της πολιτικής συνεργασίας είναι αμελητέας σημασίας έχει οδηγήσει την πλειοψηφία των πολιτών όχι εναντίον της Ευρώπης αλλά εναντίον της Ένωσης όπως τη βλέπουμε τώρα. Εναντίον δηλαδή της πολιτικής που στερεί ευκαιρίες, κίνητρα και δικαιώματα διαιωνίζοντας τις ανισότητες μεταξύ κρατών και πολιτών. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε τη φθίνουσα πορεία της παγκοσμιοποίησης, η οποία φαίνεται πως ακόμα παγκοσμιοποιεί την κρίση και όχι την αντιμετώπισή της αλλά και τα προβλήματα τρομοκρατίας, ασφάλειας και κοινωνικής συνοχής στο εσωτερικό της Ένωσης τότε το μείγμα γίνεται εκρηκτικό.

Η Ευρώπη πρέπει να ξαναγίνει το κέντρο του κόσμου. Η μεγαλύτερη δύναμη ανάμεσα στην Αμερική, την Ρωσία και την Κίνα διασφαλίζοντας τη συνεργασία για την προστασία της Δημοκρατίας και της ευημερίας ανά τον κόσμο. Αν και η Ιστορία μας έχει δείξει ότι ποτέ δεν ακολουθεί ευθύγραμμη πορεία, και πως συχνά υπάρχουν σκαμπανεβάσματα και ασυνέχειες φαίνεται πως αν οι σύγχρονες προκλήσεις δεν αντιμετωπιστούν ριζικά τότε το πισωγύρισμα σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο θα είναι μεγάλο, και θα είναι πολύ χειρότερο από όσο ίσως μπορεί να έχουμε φανταστεί.

Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η παγκοσμιοποίηση των ευκαιριών και των δικαιωμάτων για κάθε πολίτη και όχι η αντίδραση που φαίνεται τώρα να αποκτά ρεύμα υποστηρίζοντας την επιστροφή στην εσωστρέφεια και στην μονομέρεια ενός ανταγωνισμού χωρίς κανόνες μεταξύ των κρατών. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερη και καλύτερη ποιότητα δημοκρατίας, πράγμα που μπορεί να διασφαλίσει μόνο μια άλλη, ανοιχτή και δίκαιη Ευρώπη.

Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σ’ αυτό το ιστορικό σταυροδρόμι, η επιλογή του δρόμου που θα διαλέξουμε επηρεάζει και θα επηρεάσει τις ζωές όλων μας. Οι δρόμοι είναι δύο, ο πρώτος είναι το μονοπάτι της κούφιας αντίδρασης, της νοσταλγίας και του φόβου απέναντι στο μέλλον. Οι επιλογές αυτού του δρόμου έχουν να κάνουν με την επιστροφή στον συντηρητικό εθνικισμό. Όχι στον προοδευτικό πατριωτισμό αλλά στην εσωστρέφεια και την εθνοκρατικά εγωιστική αντίληψη που δε σέβεται τη συνεργασία μεταξύ των κρατών και ενδιαφέρεται μόνο για να διαιωνίσει τα προνόμια μιας ελίτ που υποδύεται την αντι-ελίτ μόνο και μόνο και να ορμήξει πιο εύκολα στις καρέκλες της εξουσίας αποκλείοντας κάθε πολίτη από την ευκαιρία να πάρει τη ζωή του στα χέρια του.

Αυτός ο δρόμος έχει όνομα: Είναι η σύγχρονη εκδοχή της κλειστής κοινωνίας.

Κλειστή κοινωνία σημαίνει πως το κενό μεταξύ λίγων και προνομιούχων και των πολλών και αποκλεισμένων μεγαλώνει. Οι αποκλεισμένοι γίνονται οι νέοι μη προνομιούχοι. Αυτό γιατί στο δρόμο τους δημιουργούνται εμπόδια και έτσι αδυνατούν να δημιουργήσουν μια καλύτερη ζωή και να ανταμειφθούν για τον κόπο τους. Η κρίση βαθαίνει, τα εισοδήματα μειώνονται διαρκώς και οι ανισότητες αυξάνονται. Οι αποκλεισμένοι γυρνάνε την πλάτη στη συμμετοχή στα κοινά και έτσι δημιουργούνται οι δύο χειρότεροι εχθροί της δημοκρατίας: η απάθεια και ο αυταρχισμός. Οι ατμομηχανές της κλειστής κοινωνίας είναι ο φόβος και η νοσταλγία. Κλειστό σημαίνει οπισθοδρόμηση.

Από την άλλη μεριά φαίνεται να ανοίγει ένας άλλος δρόμος. Στην αρχή αυτός ο δρόμος φαίνεται πιο δύσκολος και ανηφορικός. Δίνει την εντύπωση ότι είναι πιο δύσβατος γιατί σε αναγκάζει να σεβαστείς τη διαφορετικότητα επειδή μόνο έτσι μπορείς να διαφυλάξεις την εθνική σου ταυτότητα. Δίνει όμως ταυτόχρονα και την εντύπωση ότι μπορεί να εκτονώσει την οργή της ανασφάλειας κάνοντας την αντίδραση δημιουργία και το φόβο διέξοδο ελπίδας. Αυτός ο δρόμος συνθέτει, ενσωματώνει και σέβεται όλους εκείνους που κάθε μέρα οδηγούνται στο περιθώριο ή απελπίζονται γιατί νιώθουν ότι δεν μπορούν να ξαναδώσουν νόημα, αξιοπρέπεια και προοπτική στη ζωή τους.

Αυτός ο δρόμος είναι η Ανοιχτή Κοινωνία.

Ανοιχτή είναι η κοινωνία που οι αποκλεισμένοι αρχίζουν να συμμετέχουν ξανά στα κοινά. Αυτό συμβαίνει γιατί τους δίνονται ευκαιρίες και κίνητρα να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν πλούτο. Ο πλούτος που δημιουργούν μειώνει τις ανισότητες. Ανοίγει δηλαδή ο δρόμος όχι για νέους προνομιούχους αλλά για πολίτες με δικαιώματα, γιατί το αντίθετο των προνομίων δεν είναι η αδικία αλλά τα δικαιώματα σε όλους. Έτσι οι πολίτες βασίζονται στις δικές τους δυνάμεις για να φτιάξουν μια αξιοπρεπή ζωή γνωρίζοντας ότι μπορούν να τα καταφέρουν αρκεί να τους δοθεί η δυνατότητα να προσπαθήσουν. Η δημοκρατία βελτιώνεται γιατί γίνεται ανοιχτή. Περνάμε λοιπόν από τη διαδικαστική Δημοκρατία στην ουσιαστική Δημοκρατία. Ανοιχτή κοινωνία σημαίνει κίνητρα για ελπίδα και δημιουργία.

Η αντεπίθεση της Ανοιχτής Κοινωνίας είναι ο αγώνας όλων εκείνων νιώθουν αποκλεισμένοι και θέλουν να πιστέψουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν και να πετύχουν ή να ξαναπετύχουν στη ζωή τους. Η αντεπίθεση της Ανοιχτής Κοινωνίας είναι μια επανάσταση Ελπίδας, Αλλαγής και Προόδου που έχει ως στόχο την καταπολέμηση των σύγχρονων μορφών ανισότητας και βασίζεται στο ρεαλισμό της προσπάθειας. Η νίκη κατά της ανισότητας μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία νέου πλούτου μέσω ευκαιριών και κινήτρων τα οποία θεμελιώνονται στη συμμετοχή, συνδιαμόρφωση, και θεσμική διαμεσολάβηση για μια δίκαιη κοινωνία, δηλαδή μια κοινωνία ισότητας και ελευθερίας για όλους.

Εάν λοιπόν κάτι γίνεται ξεκάθαρο είναι ότι πρέπει να ξανακερδίσουμε το μέλλον μας χωρίς να βάζουμε εμπόδια στην ευημερία τόσο της χώρας μας όσο και των υπόλοιπων χωρών. Πρέπει να ξαναποκτήσουμε τον έλεγχο του μέλλοντος μας και ο μόνος δρόμος είναι η συνεργασία, η εξωστρέφεια και η ανοιχτότητα. Όσο δεν αφανίζουμε τις συγκρούσεις τόσο οι συγκρούσεις θα μας αφανίζουν.

Γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να αναζητήσουμε μέσα μας και να συμβάλλουμε στη δημιουργία μιας Άλλης Ευρώπης, προοδευτικής, πολύ περισσότερο ενδιαφέρουσας, που θα χωράει μέσα της κάθε πολίτη, και θα δίνει ευκαιρίες και κίνητρα για να παράξουμε πλούτο, να θεραπεύσουμε τις ανισότητες και να φτιάξουμε μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς. Είτε αυτοί οι αποκλεισμοί είναι εμπόδια για την επιτυχία και την ευημερία κάθε πολίτη, είτε είναι εμπόδια για την ασφάλεια ή τον σεβασμό και την ενσωμάτωση της διαφορετικότητας.

Και αρκεί να κλείσω αυτή την «τριλογία» των σκέψεων για μια Άλλη Ευρώπη με λίγες μόνο λέξεις: Ένοχος για μια Αλλαγή που ποτέ δεν ήρθε δεν είναι μόνο αυτός που έκανε λάθη ή και εξακολουθεί να τα κάνει, αλλά κυρίως εκείνος που δεν προσπάθησε, που δεν συμμετείχε και δεν αγωνίστηκε για να χτίσει με τα χέρια του το μέλλον που πάντα ζητούσε. Και το μέλλον ή δεν θα έρθει καθόλου ή θα έρθει από εμάς. Η απόφαση, όσο έχουμε και θα έχουμε δημοκρατία, είναι στα χέρια μας. Η εναλλακτική μιας άλλης Ανοιχτής Ευρώπης είναι μονόδρομος.-

Κοινή χρήση:

Αφήστε ένα σχόλιο